შუაღამიანი ანუ შუაღამისაჲ არის დღე-ღამის ღმრთისმსახურებათა ციკლის ერთ-ერთი ლოცვა. იმსახურება გვიან, "შუა ღამეს", ცისკრის წინ. შუაღამიანი 4 სახისაა: ყოველდღიური, შაბათის, კვირისა და პასექის (ე.ი. აღდგომის). ოთხივე მათგანი თავისებურად იმსახურება.
ჩამოლოცვა არის თითოეულ ღმრთისმსახურებაში მღვდლის უკანასკნელი ლოცვა, რომლითაც სრულდება მსახურება და მრევლს ლოცვა-კურთხევა ეძლევა დატოვოს ტაძარი. ჩამოლოცვა იცვლება ღმრთისმსახურებათა მიხედვით. შუაღამიანის, ჟამნებისა და სერობის ლოცვები სრულდება მცირე ჩამოლოცვებით, რომელშიც მეოხებად იხსენებიან ღმრთისმშობელი, ღირსი და ღმერთშემოსილი მამები და ყველა წმინდანები სახელების ჩამოთვლის გარეშე. მწუხრისა და ცისკრის ლოცვები სრულდება დიდი ჩამოლოცვებით, რომლებშიც ცალ-ცალკე იხსენებიან: წმიდა მოციქულები, ტაძრის წმინდანი, ეპარქიაში გაბრწყინებული წმინდანები, დღის წმინდანები, ღმრთისმშობლის მშობლები – იოაკიმ და ანა და ყოველნი წმინდანნი. ამათ გარდა, ჩამოლოცვაში იხსენებიან: უსხეულო ზეციური ძალები – ორშაბათს, წმიდა წინასწარმეტყველები და წმიდა იოანე ნათლისმცემელი – სამშაბათს, ძლიერება პატიოსნისა და ცხოველსმყოფელისა ჯვარისა – ოთხშაბათს და პარასკევს, წმ. ნიკოლოზი – ხუთშაბათს. ჩამოლოცვაში იხსენება ხოლმე, აგრეთვე, წმ. იოანე ოქროპირი, წმ. ბასილი დიდი და წმ. გრიგოლი დიოლოღოსი – იმისდა მიხედვით, თუ რომელი წირვა შესრულდა. კვირაობით ჩამოლოცვა იწყება სიტყვებით: "მკვდრეთით აღდგომილმან ქრისტემან..." საუფლო დღესასწაულებში: "მკვდრეთით აღდგომილმან" იცვლება დღესასწაულის შესაფერისი სიტყვებით; მაგალითად, შობას: "რომელი (ე.ი. ვინც) ქვაბსა შინა იშვა და ბაგასა მიიწვინა ჩვენისა ცხორებისათვის ქრისტემან ჭეშმარიტმან..." და ა.შ. ყველა ეს ცვლილება და დამატება დაწვრილებით მითითებულია კონდაკში (იხ. კონდაკი – წიგნი). აი რას წერს ჩამოლოცვაზე სვიმეონ თესალონიკელი: "მღვდელი მსახურებას ასრულებს ლოცვით, რომელსაც ჩამოლოცვა ეწოდება, რადგან ყველას არ აქვს უფლება, დაუტეოს საღმრთო საგალობლები და წავიდეს; ამისათვის საჭიროა მღვდლის ლოცვა-კურთხევა; ისევე, როგორც მღვდელმა დაიწყო მსახურება, სწორედ იგი ამთავრებს კიდევაც მას და დაბეჭდავს ლოცვით. მღვდელი მოუწოდებს ქრისტეს – ჭეშმარიტ ღმერთს, მისი წმიდა დედის და ყოველთა წმიდათა მეოხებით, სთხოვს შეგვიწყალოს და გვაცხოვნოს. რადგან ჩვენ თვითონ არაფერი გაგვაჩნია, არამედ ყველაფერი იქიდან მივიღეთ, რომ ქრისტე, თავისი სახიერებით, განკაცდა, ხოლო მისი დედა და მისი წმინდანები ჩვენი მეოხნი არიან ღვთის წინაშე".
ცისკარი არის ერთ-ერთი ლოცვა დღე-ღამის საღმრთისმსახურო ციკლიდან. როგორც სახელწოდებიდან ჩანს, იგი აღესრულება დილით (თანაც ადრიანად). ჩვეულებრივ, ცისკარი შეერთებულია შუაღამიანთან (საერო ტაძრებში შუაღამიანს აღარ ლოცულობენ) და პირველ ჟამნთან ისე, რომ შუაღამიანი იგალობება მანამდე, პირველი ჟამნი კი – ცისკრის შემდეგ. დღესასწაულებზე ცისკარი ხშირად ერთდება წინა დღის მწუხრთან და ამ გაერთიანებულ მსახურებას ეწოდება ღამისთევის ლოცვა (მწუხრი, ცისკარი, I ჟამნი). ზოგიერთ დღესასწაულზე, როგორებიცაა ქრისტეს შობა, ნათლისღება (ზოგჯერ ხარება), ცისკარი ერთდება წინა დღის დიდ სერობასთან.
ცისკარი ძირითადად სრულდება დიდი (დღესასწაულებზე), სადაგი დღის (ჩვეულებრივ დღეებში), მიცვალებულთა (მიცვალებულთა ხსენებაზე). კიდევ არსებობს რამდენიმე განსხვავებული ცისკარი (განსაკუთრებით დიდმარხვაში).
აღსანიშნი დღესასწაულისა თუ მოსახსენიებელი წმინდანის უმეტესი საგალობლები მოთავსებულია ცისკრის ლოცვაში
|