რა განსხვავებაა ქრისტიანულ სულიერ ცხოვრებასა და იოგას შორის

სულიერი საკითხებით დაინტერესებული ადამიანი დღეს ადვილად გადააწყდება ლიტერატურას სხვადასხვა აღმოსავლური სწავლებების შესახებ, რომლებიც მომხიბლავ დაპირებებს სთავაზობენ ცხოვრების არსზე დაფიქრებულ ადამიანებს. ამ ინდო-ჩინურ სწავლებებს შორის მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია იოგას, რომელიც თავის მიმდევრებს ჰპირდება სხეულის კურნებას, სასწაულებრივ უნარებს, საიდუმლო ცოდნას და ტანჯვისგან განთავისუფლებას.

რატომ იხიბლებიან თანამედროვე ადამიანები ამ უცხო და არაერთგვაროვანი სწავლებით? არის მასში ისეთი რამ, რითიც ქრისტიანებმაც შეიძლება ისარგებლონ? ადამიანთა დიდი ნაწილი მეტ-ნაკლები მონდომებით ცდილობს ყოფიერების საიდუმლოში გარკვევას, თითქმის ყველას აინტერესებს რა მოელის სიკვდილის შემდეგ, რა არის სული, რა არის ცხოვრების მიზანი და ა.შ. თუმცა, ამის მიუხედავად, ადამიანთა უმეტესობა ისეა ჩაფლული და გახლართული ყოფით პრობლემებსა თუ მრავალფეროვან გართობებში, რომ სულისთვის დრო და ენერგია აღარ რჩებათ და მათი ინტერესი რელიგიურ-ფილოსოფიური საკითხების მიმართ ძირითადად მაინც წარმავალი ინტერესებით შემოიფარგლება – ჯანმრთელობის გაუმჯობესება, სიმშვიდის მოპოვება, მატერიალური კეთილდღეობა, „საიდუმლო სიბრძნის“ დაუფლება, თავის გამოჩენა, სხვა ადამიანებზე ძალაუფლების მოპოვება და სხვ. სამწუხაროდ, აღმოსავლური სწავლებებით გატაცებულ მილიონობით ადამიანს წარმოდგენაც კი არა აქვს, რა მძიმე სულიერი შედეგი მოჰყვება ამ ერთი შეხედვით უვნებელ ვარჯიშებს.

ზოგი თვლის, რომ დასაშვებია ქრისტიანმა აღმოსავლური სისტემებიდან მხოლოდ გონებრივი ან ფიზიკური ვარჯიშებით ისარგებლოს, ისე, რომ მათი მსოფლმხედველობა არ გაიზიაროს, მაგრამ ინდო-ჩინური სწავლებების არსიდან გამომდინარე, ამგვარი მიდგომა არასწორი და უდიდესი სულიერი საფრთხის შემცველია, რადგან ეს ვარჯიშები თავისი არსით წარმართული მსოფლმხედველობიდან, მცდარი სულიერებიდან მომდინარეობს, მასზეა დაფუძნებული, კავშირშია მასთან და სახეზეა სულისა და სხეულის ურთიერთ ზემოქმედება.

ვიდრე მთავარ სათქმელზე გადავიდოდეთ, აუცილებელია აღინიშნოს ერთი მნიშვნელოვანი მომენტი: გარდა იმისა, რომ აღმოსავლური ოკულტური ვარჯიშები ქრისტიანისთვის მიუღებელია და სულისთვის მეტად საზიანოა, ხშირია შემთხვევები, როდესაც თვითნასწავლი ენთუზიასტებისთვის მათ მძიმე ფსიქიკური და ფიზიკური დაზიანებები მოაქვთ. ამერიკაში მოღვაწე მართლმადიდებელი ეპისკოპოსის, ალექსანდრე მილეანტის († 2005 წ.) ნაშრომში აღმოსავლური სწავლებების შესახებ, საგულისხმო ფაქტებია დამოწმებული: „მრავალი ადამიანი (ექიმიც) არასწორად თვლის, რომ იოგა უსაფრთხოა. ფაქტები კი ამტკიცებენ, რომ მრავალი ფსიქიკური დაავადება და თვით სასიკვდილო შემთხვევებიც სწორედ იოგამ (იოგას ვარჯიშებმა – მთარგმნ. შენ.) გამოიწვია. მაგალითად, სვამი პრაბჰანანდა იოგას სუნთქვითი ვარჯიშების შესახებ წერს: „ნება მომეცით გაგაფრთხილოთ, რომ ეს სუნთქვითი ვარჯიშები შეიძლება ძალიან საშიში აღმოჩნდეს, განსაკუთრებით მაშინ, თუკი მათ არასწორად ასრულებენ, არსებობს დიდი შანსი გონების დაზიანებისა. ისინი, ვინც ასეთი სუნთქვითი ხერხებით ვარჯიშობს სათანადო ზედამხედველობის გარეშე, შეიძლება ისე დაავადდნენ, რომ ვერც მეცნიერება და ვერც ექიმი ვერ შეძლებს მათ განკურნებას. უფრო მეტიც, ისინი სწორი დიაგნოზის დასმასაც ვერ შეძლებენ“. პატანჯალის იოგა სუტრას კომენტატორი შრი პუროჰით სვამი აფრთხილებს: „ინდოეთში და ევროპაში მე შემხვდა დაახლოებით 300 ადამიანი, რომლებიც არასწორი პრაქტიკის შედეგად იყვნენ დაზარალებულნი. ექიმებმა გასინჯვის შედეგად ვერ აღმოაჩინეს რაიმე ორგანული დარღვევა და ამიტომ ვერ შეძლეს მკურნალობის დანიშვნა“. იოგას სხვა ავტორიტეტი, ჰანს-ულრიჩ რეიკერი, ავტორი ნაშრომისა „იოგა და სულიერი ცხოვრება“, ამბობს: „იოგა არ არის უმნიშვნელო გართობა, თუკი გავითვალისწინებთ, რომ მის გამოყენებას შეიძლება მოჰყვეს სიკვდილი ან სიგიჟე, და რომ კუნდალინი იოგაში თუ სუნთქვა დროზე ადრე იქნება შეჩერებული, ჩნდება იოგის დაუყოვნებელი სიკვდილის საფრთხე“. გოპი კრიშნა, ადრე ნახსენები იოგას სპეციალისტი, აფრთხილებს იოგას ვარჯიშების საშიშროების შესახებ, რომ მათ შეუძლიათ გამოიწვიონ ცენტრალური ნერვული სისტემის ძლიერი რეაქცია და  შედეგად – სიკვდილი. ხათხა-იოგას კლასიკური სახელმძღვანელო „ხათხა-იოგა პრადიპიკა“ მეორე თავში აფრთხილებს: „როგორც უნდა გვეშინოდეს ლომების, სპილოების და ვეფხვების, ასევე პრანა კონტროლის ქვეშ უნდა იყოს. თუ არა, მას შეუძლია მოკლას პრაქტიკანტი“ (Bishop Alexander Mileant, "The seven headed dragon, hindu and occult teachings examined in the light of Christianity").

მთავარი, რითიც ყველა აღმოსავლურ-ოკულტური სისტემის (იოგა, ძენი, კუნგ-ფუ და სხვ.) ფიზიკური თუ მენტალური ვარჯიში განსხვავდება ქრისტიანული მოღვაწეობისაგან, არის ის, რომ ინდო-ჩინურ ოკულტურ სისტემებს მინდობილი ადამიანი ეფუძნება წარმართულ, ძირითადად პანთეისტურ მსოფლმხედველობას და აქედან გამომდინარე აქცენტს აკეთებს საკუთარ შესაძლებლობებზე და ცდილობს საკუთარი თავი დაარწმუნოს, რომ თვითონვეა ზებუნებრივი ძალებისა და უსაზღვრო სიბრძნის წყარო: თუკი მოინდომებს, თავისით განივითარებს სულიერ ძალებს, თავისით განიკურნება, თავისით განიწმინდება, თავისით მიაღწევს სრულყოფილებას... ყველა ვარჯიში თუ მედიტაცია ამ იდეით არის გამსჭვალული. ინდოეთში არსებობს მრავალი რელიგიურ-ფილოსოფიური მიმდინარეობა, ერთმანეთისგან ზოგჯერ მნიშვნელოვნად განსხვავებული და დაპირისპირებულიც. დასავლეთში იოგას პირველი ავტორიტეტული მქადაგებელი – სვამი ვივეკანანდა იყო ადვაიტა ვედანტას მიმდევარი, რომლის თანახმად სხვაობა ინდივიდს (ატმანს) და აბსოლუტს (ბრაჰმანს) შორის მოჩვენებითია, მათ შორის არ არის არსებითი განსხვავება. ინდური ფილოსოფიის მკვლევარი, სარვეპალი რადჰაკრიშნანი გადმოგვცემს უპანიშადების, ინდური ფილოსოფიის უმნიშვნელოვანესი წყაროს სწავლებას: „შინაგანი უკვდავი მე და დიდი კოსმიური ძალა ერთი და იგივეა. ბრაჰმანი ატმანია და ატმანი – ბრაჰმანი. უზენაესი ძალა, რომლის საშუალებითაც ყველა საგანი იწყებს არსებობას, – ეს არის დაფარული მე ყოველი ადამიანის გულში... საკუთარი სულის დიდ ყოვლად-სულთან (ბრაჰმანთან) იდენტურობის გაცნობიერება არის ჭეშმარიტი სულიერი ცხოვრების არსი... ცნობილია ორგვარი ცოდნა – უმაღლესი და დაბალი. დაბალი ცოდნა ისაა, რასაც იძლევა რიგვედა, სამავედა, ატჰარვავედა... ხოლო უმაღლესი ცოდნა ისაა, რომლის საშუალებითაც აღიქმება წარუვალი ბრაჰმანი“ (მუნდაკა უპანიშადა). (S. Radhakrishnan. Indian Philosophy, vol. I. L., 1927). ძირითადად აი ამგვარ, პანთეისტურ ცნობიერებაზეა დაფუძნებული ის ლიტერატურა, რომელიც დასავლელ ჭეშმარიტების მაძიებლებს ინდურ სულიერებას აზიარებს. მაგალითად, იოგი ცდილობს ცნობიერების გამოღვიძებას, თავისი რეალური არსის აღქმას და ამისთვის იყენებს სხვადასხვა მეთოდებს: სუნთქვით ვარჯიშებს (პრანა-იამა), მანტრებს („წმინდა ბგერების“ გამეორება), გონების კონცენტრაციას რომელიმე საგანზე ან მოკლე მენტალურ ფორმულაზე. ცნობილია უპანიშადების ოთხი დიდი გამონათქვამი (მახავაკია): „ცნობიერება არის ბრაჰმანი“; „ატმანი არის ბრაჰმანი“; „შენ ხარ ის (ანუ ბრაჰმანი)“; „მე ვარ ბრაჰმანი“. ამგვარ ფრაზებს იმეორებენ იოგები გამუდმებით, მათზე ახდენენ გონების კონცენტრაციას. და რას ნიშნავს ეს? ეს ნიშნავს იმას, რომ ადამიანი გამუდმებით იბეჭდავს საკუთარ ცნობიერებაში: „მე თვითონ ვარ ღმერთი“. და რამდენ მართლმადიდებლურად მონათლულ ადამიანს წარმოდგენაც კი არა აქვს, რომ ეს არის ამპარტავნების, ყველა ცოდვის საწყისის უკიდურესი გამოხატულება და სულში ჩაბეჭდვა. სწორედ ამპარტავნების გამო, ნათლის ანგელოზი ეშმაკად იქცა, მხოლოდ ამისთვის, რადგან სულიერი არსებისათვის ყველაზე მნიშვნელოვანია, ყველაზე მთავარია, სული სიმდაბლით იქნება შემოსილი თუ ამპარტავნებით და შესაბამისად – სიყვარულით თუ სიძულვილით, ჭეშმარიტებით თუ სიცრუით, ნათლით თუ ბნელით. იოგას ზემოხსენებული პრაქტიკა ადვაიტა ვედანტას სწავლებაზეა დაფუძნებული, რომლის მქადაგებელი, სვამი ვივეკანანდა იოგას იმ სახეობის განმარტებისას, რომელიც პიროვნული ღმერთის თაყვანისცემაზეა დაფუძნებული (ბჰაკტი-იოგა), წერდა: „საბოლოოდ დგება სრული გასხივოსნება... და ის (ადამიანი) აღასრულებს მშვენიერ და შთამაგონებელ ჭეშმარიტებას, – რომ სიყვარული, შემყვარებელი (ადამიანი) და შეყვარებული (ღმერთი) სინამდვილეში ერთი და იგივეა“. (Swami Vivekananda, Para-bhakti or supreme devotion, ch. 10, conclusion).   

ქრისტიანული მოღვაწეობა, პირიქით, ქრისტიანის ცხოვრების საფუძვლად მიიჩნევს ერთადერთი მარადიული, ყოველივეს არაფრისგან შემქმნელი,  ჭეშმარიტი ღმერთის ჭეშმარიტ რწმენაზე დაფუძნებულ სიმდაბლეს – საკუთარი უმწეობისა და მთლიანად შემოქმედზე, პიროვნულ ღმერთზე დამოკიდებულების განცდას, რის შესახებაც მაცხოვარმა ასე გვამცნო: „რომელმან დაიმდაბლოს თავი თვისი, იგი ამაღლდეს“ (მათე 23,12). ამ მთავარი სათნოების – სიმდაბლის – გარეშე ფასი არა აქვს ლოცვას, მარხვას, უბიწოებას, მოწყალებას და არანაირ მსხვერპლს, რადგან ამპარტავანი ადამიანი შინაგანად ღმერთთან მტრობაშია.

ქრისტიანისთვის სიმდაბლის საფუძველი არის იმ ჭეშმარიტების რწმენა, რომ სამყაროს შემოქმედი და განმგებელია მარადიული ღმერთი, წმიდა სამება, ხოლო არაფრისაგან შექმნილი ადამიანი ვერასდროს გახდება არსებით ღმერთი, მას აქვს მხოლოდ მადლით განღმრთობის საშუალება, რომლის მიღწევა შეიძლება მხოლოდ უფლის შეწევნით. უფლის მადლის მისაღებად კი გვესაჭიროება ჭეშმარიტი რწმენა, ეკლესიის საიდუმლოებში მონაწილეობა, ლოცვა, მარხვა, ძალისხმევა მცნებების აღსასრულებლად, ცოდვებთან შინაგანი ბრძოლა, სინანული. თანამედროვე იოგა კი იმაზეა დაფუძნებული, რომ ადამიანმა მხოლოდ საკუთარი მონდომებით უნდა გარდაქმნას თავისი ცნობიერება (რისთვისაცაა შექმნილი ვარჯიშების სისტემები) და უნდა მიაღწიოს თავისუფლებას (მოკშა), ცხადად უნდა განიცადოს,  რომ სინამდვილეში თვითონ არის ღმერთი, სამყაროს ცენტრი, ყოვლისმცოდნე და ყოვლისშემძლე არსება.

სიმდაბლის განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ზუსტად ეხმიანება შემდეგი ორი ეპიზოდი უდიდესი ქრისტიანი ასკეტების ცხოვრებიდან:

წმიდა მაკარი დიდის ცხოვრებაში ვკითხულობთ: „მაკარიმ (იგულისხმება წმ. მაკარი დიდი) უდაბნოში პალმის რტოები შეაგროვა კალათების დასაწნავად და სენაკში მიჰქონდა. გზაზე შემოხვდა ეშმაკი, რომელსაც ნამგალი ეჭირა. წმინდანისთვის უნდოდა დაერტყა, მაგრამ ვერ ახერხებდა. მაშინ უთხრა მაკარის:

მაკარი! შენს გამო დიდ გასაჭირში ვარ, რადგან შენი დამარცხება არ შემიძლია. რასაც შენ აკეთებ, მეც ყველაფერს ვაკეთებ. შენ მარხულობ, მე საერთოდ არ ვჭამ; შენ მღვიძარებ, მე საერთოდ არ მძინავს. არის ერთი რამე, რითიც შენ ჩემზე აღმატებული ხარ.

– რა არის ეგ? – ჰკითხა ღირსმა მამამ.

– შენი სიმდაბლე, – უპასუხა ეშმაკმა, – აი, რატომ არ შემიძლია შენთან ბრძოლა“.

პატერიკში კი ასეთი ამბავია მოთხრობილი წმიდა ანტონი დიდის ცხოვრებიდან:  „ერთხელ ნეტარი ანტონი თავის სენაკში ლოცულობდა და ხმა ესმა, მის მიმართ თქმული: ანტონი! შენ ჯერ არ მიგიღწევია ალექსანდრიაში მცხოვრები მეპრატაკის (ტყავის ხელოსანი) საზომისათვის. ეს რომ გაიგონა, ბერი უთენია ადგა, კვერთხი აიღო და ალექსანდრიისკენ (ეგვიპტის ძველი დედაქალაქი) გაემართა. როცა მინიშნებულ კაცთან მივიდა, ამ კაცს ძალიან გაუკვირდა, მასთან მისული ანტონი რომ დაინახა. ბერმა უთხრა მეპრატაკეს: მომიყევი შენი საქმეების შესახებ, რადგან შენს გამო დავტოვე უდაბნო და აქ მოვედი. მეპრატაკე პასუხობდა: არ მახსენდება, როდესმე რაიმე კეთილი საქმე გამეკეთებინა; ამის გამო, დილაადრიან, საწოლიდან რომ ვდგები, სანამ სამუშაოზე წავიდოდე, ჩემს თავს ვეუბნები: ამ ქალაქის ყველა მაცხოვრებელი, დიდიან-პატარიანად, თავისი სათნოებების გამო ღვთის სასუფეველში შევა, მარტო მე წავალ სამუდამო სატანჯველში ჩემი ცოდვების გამო. ამავე სიტყვებს ვიმეორებ გულში, სანამ დასაძინებლად დავწვებოდე. ეს რომ მოისმინა, ნეტარმა ანტონიმ უთხრა: ჭეშმარიტად, ჩემო შვილო, შენ დახელოვნებული ოქრომჭედელივით სახლში ზიხარ და ღვთის სასუფეველი მოგიპოვებია; მე, მართალია, მთელს ჩემს ცხოვრებას უდაბნოში ვატარებ, მაგრამ სულიერი გონება ვერ მოვიპოვე, ვერ მივწვდი იმ შეგნების (ცნობიერების) საზომს, რომელსაც შენ გამოხატავ შენი სიტყვებით“.

წმ. მღვდელმთავარ ეგნატეს (ბრიანჩანინოვი) შენიშვნა: „სიმდაბლის სიღრმე ამავდროულად არის წარმატების სიმაღლე. სიმდაბლის უფსკრულში ჩასვლით, ზეცად ავდივართ; ვინც ზეცაში ასვლას სიმდაბლის გარეშე ცდილობს, ის ამპარტავნებისა და დაღუპვის უფსკრულში ვარდება“ (Св. Игнатий Брянчанинов, "Отечник").

ასე რომ, ყველა აღმოსავლური ოკულტური ვარჯიში – ხათხა-იოგას პოზები, პრანა-იამას სუნთქვითი ვარჯიშები, რაჯა-იოგას და ძენ-ბუდიზმის მედიტაციები,  კუნგ-ფუს „შინაგანი სტილის“ გიმნასტიკა (სინამდვილეში ძველი ჩინური მაგია) –  საბოლოოდ ერთ მიზანს ემსახურება: ადამიანის მიერ საკუთარი „უსაზღვრო შესაძლებლობების“ დაჯერებას, ამპარტავნების აღზევებას, და ბოლოს, იმ ბნელი არსებისადმი სრულ მიმსგავსებას და დამორჩილებას, რომელიც არის მამა და შთამაგონებელი სიცრუისა და ამპარტავნებისა. მართალია იოგა თავისი მიმდევრებისგან მოითხოვს გარკვეული ზნეობრივი ნორმების დაცვას, მაგრამ მასში ადამიანი მთლიანად საკუთარ თავზეა დამოკიდებული, მან ყველაფერს საკუთარი ძალისხმევით უნდა მიაღწიოს. არ არსებობს იოგაში სწავლება ხიბლის (ფარული სულიერი საცდურის) და ბოროტ სულებთან ბრძოლის შესახებ. სინანული, ერთ-ერთი მთავარი ქრისტიანული სათნოება, იოგებისთვის უმდაბლეს და ზედმეტ საქმედ ითვლება. ქრისტიანული მოღვაწეობა წარმოუდგენელია ბოროტ სულთა ხრიკებისა და სულიერი ხიბლისგან თავდაცვის  ცოდნის გარეშე, ხოლო იოგას ფილოსოფიის გაცნობისას ისეთი შთაბეჭდილება რჩება, თითქოს ბოროტ სულთა არსებობა ლეგენდების სფეროს არ სცდებოდეს. ფილოსოფოსი და ლინგვისტი ნიკოლოზ ტრუბეცკოი († 1938 წ.) წერს: „ერთის მხრივ ქრისტიანობა, რომელიც ყოველთვის ცხადად აღნიშნავს მეტაფიზიკური ბოროტების არსებობას, რომელიც ღმერთის საწინააღმდეგო და მოწინააღმდეგეა, და მეორეს მხრივ ინდოეთის რელიგიური აზროვნება, რომელმაც არასოდეს იცოდა სიკეთისა და ბოროტების პრობლემა, – ეს ორი მსოფლმხედველობა სრულიად შეუთავსებელია ერთმანეთთან. ქრისტიანი ინდოეთის რელიგიური განვითარების ყოველ ეპოქაში ცხადად გრძნობს სატანის სუნთქვას. მხოლოდ ერთი შეხედვით შეიძლება აცდუნოს ვინმე ინდოეთის რელიგიური ცხოვრების ზოგიერთი გამოვლინებისა და ქრისტიანობაში მსგავსი მოვლენების გარეგნულმა მსგავსებამ (სხეულის დათრგუნვა, „გონებრივი ღვაწლი“ ბრაჰმანიზმში, ყოვლადმიმტევებლობა და თავგანწირვა ბუდიზმში); მაგრამ უფრო ახლო განხილვისას აღმოჩნდება, რომ ინდოეთში ყველა ეს ქმედება მიმართულია მიზნებისაკენ, რომლებიც სრულიადაც არ ჰგავს ქრისტიანულს“ (Н.С. Трубецкой, Религии Индии и Христианство).

უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ადამიანების ცდუნება მხოლოდ ინდო-ჩინური რელიგიურ-ფილოსოფიური სწავლებების გარეგნული მიმზიდველობითა და უხვი დაპირებებით არ არის განპირობებული. პირველ რიგში ის უნდა ითქვას, რომ ეს სწავლებები ისტორიულად ქრისტიანული ქვეყნების მაცხოვრებლებს უმეტეს შემთხვევაში დახვეწილი სახით მიეწოდება, წარმართული კულტების თანამდევი რიტუალებისა და სიბილწეებისგან გაცხრილული. მაგრამ ეს ლამაზად შეფუთული სწავლებები მაინც ვერ მიიზიდავდა მილიონობით მიმდევარს, რომ არა ცრუსასწაულები, რომელთა მოწმე ადამიანი ზოგჯერ ძალიან მალევე ხდება, როგორც კი ამ სწავლებებით დაინტერესდება – ის შეიძლება ე.წ. გურუს „სასწაულების“ მოწმე გახდეს, ან, თუ თვითონ ივარჯიშებს ბეჯითად, თავადვე იგრძნოს რაიმე არაჩვეულებრივი. რით განსხვავდება ცრუსასწაული ჭეშმარიტი სასწაულისგან? ჭეშმარიტი სასწაული ღვთაებრივი ძალით აღესრულება, ხოლო ცრუსასწაული – ბოროტი სულის დახმარებით. ეშმაკის შემწეობით ადამიანი ვერასოდეს შეძლეს ჭეშმარიტ წინასწარმეტყველებას, ჭეშმარიტ კურნებას, მკვდრის აღდგენას; ყველაფერი, რასაც ვითომ სასწაულებრივად აღასრულებს, მოჩვენებითი და ყალბი იქნება, იმგვარი, რასაც ბოროტი სულის სივერაგე მოიმოქმედებს, და, რაც მთავარია, მიმნდობებისთვის დიდი სულიერი ზიანის მომტანი. საქმე ის არის, რომ დემონებს, როგორც ყოფილ ნათლის ანგელოზებს, გააჩნიათ ჩვენთან შედარებით იმდენად აღმატებული ცოდნა და ძალა, რომ თავისი უხილავი ზემოქმედებით და ცოდნის გამოვლენით გაუფრთხილებელი ადამიანები ადვილად შეჰყავთ შეცდომაში.

და რატომ ხდება, რომ ქრისტიანი ბერები მონასტრებში და უდაბნოებში მკაცრი მარხვით, გამუდმებული ლოცვით, მღვიძარებით, მდუმარებით, სიცივისა და სხვადასხვაგვარი გაჭირვების მოთმენით ატარებენ ათწლეულებს და იშვიათი შემთხვევაა, რომ რომელიმე მათგანი ღვთისაგან სასწაულთქმედების მადლით დაჯილდოვდეს, ხოლო აღმოსავლური სწავლებების გულმოდგინე მიმდევრები, დიდ, ხმაურიან ქალაქებში და კომფორტულ ბინებში მცხოვრებნიც კი, გარკვეული ვარჯიშების და მედიტაციების საშუალებით სულ რამდენიმე წელიწადში ხდებიან „მკურნალები“, „წინასწარმცნობელები“, „გადიან ასტრალში“, „გამოიმუშავებენ და მართავენ ენერგიებს“, ზემოქმედებენ სხვა ადამიანებზე და ა.შ. ამის მიზეზი ის გახლავთ, რომ ადამიანის ბუნება ცოდვით არის დაზიანებული, სული ვნებების (სულის სნეულებების) ტყვეობაშია, განსაკუთრებით ამპარტავნების ვნება მძლავრობს ჩვენს თაობაში, ყველაზე საშიში და ვერაგი ვნება; ამიტომაც, თავდაუზოგავი ქრისტიანული მოღვაწეობის დროსაც კი, ძალიან დიდი ხანი სჭირდება სულის განწმენდას, რაც აღესრულება ერთის მხრივ მოღვაწის ძალისხმევით, მეორეს მხრივ – ღვთის მადლის შეწევნით. და რაც მთავარია, ღმერთმა ამპარტავნებისკენ მიდრეკილ ადამიანს რაიმე განსაკუთრებული ნიჭი რომ უბოძოს, ეს მისი კიდევ უფრო გაამპარტავნებისა და დაღუპვის მიზეზი გახდება. ამიტომაცაა, რომ ჩვენს დროში ჭეშმარიტად სასწაულთმოქმედი ქრისტიანი მოღვაწეები იშვიათად გვხვდება.

მეორე შემთხვევაში, როცა ადამიანი აღმოსავლური სისტემებით იწყებს ვარჯიშებს, ის გაცნობიერებულად ან გაუცნობიერებლად ზურგს აქცევს თავის შემოქმედს და თანდათანობით ბოროტი ძალების განსაკუთრებული გავლენის ქვეშ ექცევა; ამის მთავარი მიზეზი ასეთ ადამიანში ამპარტავნების აღზევებაა. ის უფრო და უფრო აკლდება უფლის შეწევნას და ასე ვთქვათ, საკუთარი თავის ამარა რჩება. სანამ ადამიანს ღვთის მადლი იფარავს, ბოროტი ძალა უძლურია, მისი გონება და სული დაიმორჩილოს; რაც მეტს სცოდავს ადამიანი (ხორციელად იქნება თუ გონებრივად), მით მეტად შორდება შემოქმედს და მით მეტ ძალაუფლებას იღებენ დაცემული ანგელოზები მასზე. ზოგჯერ ისინი მონდომებულ ოკულტისტებს, უფრო მეტად დასამორჩილებლად, აძლევენ ძალებს და უნარებს, რომლებიც მრავალ მათგანს კანონიერი გზით მოპოვებული, საკუთარ არსებაში მთვლემარე და ვარჯიშებით განვითარებული ენერგიები და უნარები ჰგონია; ამის შემხედვარე მათ უფრო მეტად უმტკიცდებათ აზრი, რომ სწორ გზას ადგანან, უფრო დიდი წარმოდგენა უჩნდებათ საკუთარ თავზე და შემდეგ, ამ უცნაური ძალების დახმარებით, სხვებსაც არწმუნებენ მათ მიერ გამოცდილი სწავლების სისწორეში. მსგავს მოვლენას (ოღონდ გზააბნეულ ქრისტიან „მოღვაწეებში“) აღწერს იოანე სინელი, ქრისტიანული მოღვაწეობის უდიდესი მასწავლებელი: „როდესაც ამპარტავნების ეშმაკი განმტკიცდება თავის მსახურებში, მაშინ ეცხადება მათ ძილში ან ცხადად, ნათლის ანგელოზის ან მოწამის სახით, გამოუცხადებს მათ საიდუმლოებს და თითქოს ნიჭებს უბოძებს, რომ ეს უბადრუკები მოიხიბლნენ და სრულიად გონებაცდომილნი გახდნენ“ (კიბე, 23,19. ძვ. ქართ. 23,15).

მამათა ცხოვრებებში აღწერილია შემთხვევები, როდესაც ბოროტის მიერ მოხიბლული „სასწაულთმოქმედნი“ წმინდანების ლოცვით ეშმაკის ტყვეობისგან თავისუფლდებოდნენ და იმავდროულად კარგავდნენ ზებუნებრივ შესაძლებლობებს, რაც აშკარად წარმოაჩენს, თუ საიდან იღებენ იოგები, „ექსტრასენსები“, „ნათელმხილველები“ და ა.შ. თავიანთ არაჩვეულებრივ უნარებს, იმის მიუხედავად, რომ ხშირად ამას თვითონ ვერ აცნობიერებენ. ეს რომ ნამდვილად ასეა, ზოგჯერ თვითონ ინდოელი გურუებიც აღიარებენ. მაგალითად, ინდრიეს შაჰი წერს: „გურუები თავისთავად განსაკუთრებულ სულიერ ძალას არ ფლობენ. ისინი მას სულებისგან იღებენ. გურუს კუთვნილება მხოლოდ კონცენტრირების უნარია“ (Bishop Alexander Mileant, "The enticement of the occult"). პარაფსიქოლოგიის ერთი გამოცდილი მკვლევარი აღნიშნავს: „ყველა დიდი მედიუმი, თითქმის გამონაკლისის გარეშე, გრძნობდა, რომ იარაღი იყო მიღმური ძალისა, რომელიც მისი საშუალებით მოქმედებდა, ხოლო საკუთარ თავს ეს მედიუმები არანაირ ძალას არ მიაწერდნენ“ (Jess Sheam, The Adventures into the Psychic).

შეიძლება გაჩნდეს ასეთი კითხვა: ღმერთმა ხომ იცის, რომ ეს ადამიანები მოტყუებით არიან ამ ცდომილ გზაზე დამდგარნი და რატომ უშვებს, რომ ბოროტმა სულებმა სასაცილოდ აიგდონ და სულიერად დაღუპონ? ცხადია, ღმერთს ყველა ადამიანის გადარჩენა სურს, მაგრამ ღმერთმა ანგელოზები და ადამიანები, სხვა ქმნილებებისგან განსხვავებით, თავისუფალი ნებით დააჯილდოვა. წმ. სიმეონ ახალი ღვთისმეტყველი ამბობს: „ყოვლადძლიერი ღმერთი შეეწევა მათ, ვისაც საკუთარი ნებით სურს წინააღმდეგობა გაუწიოს ეშმაკს, და ჰყოფს მათ ბოროტების მძლეველებად. ხოლო მათ, ვისაც არ სურს ეშმაკისთვის წინააღმდეგობის გაწევა და მასთან შებრძოლება, ღმერთი არ აიძულებს, რომ არ დაარღვიოს თავის ხატად შექმნილი ჩვენი გონიერი ბუნების თავისუფალი ნება და არ დაგვაქვეითოს პირუტყვების ხარისხში“ (სიტყვა 26-ე). შეუძლებელია, ადამიანი გულის სიღრმიდან ღმერთს ეძებდეს, ჭეშმარიტების შეცნობა სურდეს, და სამართლიანმა და მოწყალე ღმერთმა ამის საშუალება არ მისცეს. ადამიანის საშუალებით თუ არა, ანგელოზის საშუალებით მაინც დაანახებს სულიერ სინათლეს. ამის მრავალი მაგალითი მოიძებნება წმინდანების ცხოვრებებში, თუნდაც ყოფილი ჯადოქრის – კვიპრიანეს, აბო თბილელის ან მარიამ ეგვიპტელის მაგალითები. მაგრამ, როდესაც ადამიანი შინაგანად, სულის სიღრმეში ამპარტავნებისკენ და ბოროტებისკენ მიილტვის, ღმერთი უშვებს მას თავის ნებაზე და ასეთი კაცი იმას პოულობს, რაც გულით უნდა. თუმცა, ცხადია, ადამიანის შინაგანი ცხოვრება სწორხაზოვნად არ მიმდინარეობს. შეიძლება ადამიანი ათწლეულების განმავლობაში მცდარი სწავლების მიმდევარი ან მძიმე ცოდვებში ჩაფლული იყოს და შემდეგ ღვთის რჩეული მოწაფე გახდეს, ან პირიქით, არაერთ ქრისტიან განდეგილსა და სასწაულთმოქმედს სავალალოდ დაუმთავრებია ცხოვრება. ყველაზე თვალსაჩინო მაგალითებია – იუდა ისკარიოტელი და ჯვარცმული ავაზაკი. კაცის ასეთი, ერთი შეხედვით უეცარი სახეცვლილების მიზეზი ის არის, რომ ჩვენ ვერ ვხედავთ, რა ხდება ადამიანის სულის სიღრმეში, რა მზაკვარი ვნებები ან რა ფარული სათნოებები იმალება იქ, რა სურს ადამიანს შინაგანად, რისკენ მიილტვის. ეს ყველაფერი მხოლოდ ღმერთმა იცის, ჩვენთვის საიდუმლოა.

ასე რომ, ქრისტიანული მოღვაწეობის, ქრისტიანული ასკეზის საფუძველია თავის დამდაბლება, საკუთარი სისუსტის განცდა და ღვთისაგან წყალობის მოლოდინი, რაც გამოიხატება ქრისტიანების მიერ ყველაზე ხშირად წარმოთქმულ ლოცვებში: „უფალო შემიწყალე“; „ღმერთო მილხინე ცოდვილსა ამას და შემიწყალე მე“; „უფალო იესო ქრისტე შემიწყალე მე“; „უფალო იესო ქრისტე ძეო ღმრთისაო შემიწყალე მე ცოდვილი“. ამ და მსგავს ლოცვებს უნდა იმეორებდეს ქრისტიანი განუწყვეტლივ, მთელი ცხოვრების განმავლობაში. ქრისტიანული მოძღვრების თანახმად, ადამიანის მარადიული ხვედრი მის ამქვეყნიურ ცხოვრებაზეა დამოკიდებული, რომლის შემდეგადაც მისთვის დადგება ან მარადიული ნეტარება ან მარადიული ტანჯვა. ეს ნეტარებაც და ტანჯვაც ისეთი მდგომარეობებია, რომელთა წარმოდგენა და გამოთქმა სხეულში მყოფი ადამიანისთვის შეუძლებელია. წმ. პავლე მოციქული ამბობს: „რომელი თუალმან არა იხილა, და ყურსა არა ესმა, და გულსა კაცისასა არა მოუხდა, რომელი განუმზადა ღმერთმან მოყუარეთა თვისთა“ (1 კორ. 2,9).  ვიანაიდან სიცოცხლე ერთხელ გვეძლევა, მორწმუნე ადამიანმა ძალისხმევა არ უნდა დაიშუროს უფალ იესო ქრისტეს მცნებების შესასრულებლად, ამასთან ყოველგვარი ღვაწლი სიმდაბლესა და სინანულზე უნდა იყოს დაფუძნებული, რადგან სიმდაბლე ამპარტავნებისგან გვიცავს და მადლს მოიზიდავს, სინანული კი მუდმივად საჭიროა, რადგან მუდმივად ვცოდავთ – საქმით, სიტყვით, აზრით.

რაც შეეხება იოგას და მის მსგავს მიმდინარეობებს, მათი სწავლებით სიკვდილის შემდეგ ადამიანის სული გადადის ერთი სხეულიდან მეორეში, შესაძლოა ცხოველის, ქვეწარმავლის, მცენარის სხეულში და ა.შ. ამ წრებრუნვიდან („სანსარა“) განთავისუფლება მხოლოდ საკუთარი ნამდვილი ყოფიერების გაცნობიერებითაა შესაძლებელი, იოგას სხვადასხვა გზების საშუალებით. თუმცა ეს განთავისუფლება („მოკშა“) მაინც არაა სამუდამო. უპანიშადებზე დაფუძნებული იოგას ფილოსოფიის მიხედვით შემდეგ ისევ დადგება: ილუზიაში ჩაძირვა, ახალ სამყაროში ცხოვრება, ახალი თავგადასავლები, როგორც ნიღბების ცვლა სცენაზე, და ასე დაუსრულებლად. შესაბამისად, იოგებს მარადიული წარწყმედის შიში არ აქვთ, არც სიმდაბლის მოსაპოვებლად იღვწიან, მათთვის არსებობა დაუსრულებელი თამაშია.

როგორც წმიდა წერილიდან და წმიდა მამების სწავლებებიდან ვიგებთ, ქრისტიანულ სათნოებათა საფუძვლის – სიმდაბლის მოპოვების საშუალებებია: პირველ რიგში ჭეშმარიტი რწმენა და შემდეგ მცნებების დაცვა. როგორც წმიდა ისააკ ასური გვასწავლის: „მცნებები მოგვეცა უფლის მიერ როგორც სამკურნალო საშუალებები, რომ განგვწმინდონ ვნებებისა და ცოდვებისაგან“ (სიტყვა 55). ნებისმიერი მართლმორწმუნისთვის პირველ რიგში საჭიროა ნათლისღება და შემდეგ რეგულარულად: აღსარება და ზიარება, წელიწადში ერთხელ მაინც – ზეთის კურთხევის საიდუმლოში მონაწილეობა.

ხორციელი სნეულების მკურნალობისას ერთის მხრივ ისეთ საკვებს და ცხოვრების წესს კრძალავენ, რაც სნეულებას აძლიერებს, მეორე მხრივ – იმ წამალს ნიშნავენ, რაც სნეულებას თრგუნავს. ასევეა სულიერი სნეულებების – ვნებების შემთხვევაშიც. ამპარტავნების ვნებას კვებავს და აძლიერებს: საკუთარი აზრების მინდობა და საკუთარი ნების აღსრულება, ძალაუფლების გამოხატვა სხვა ადამიანებზე (სამაგიეროს გადახდა, დასჯა, ბრძანება, დაცინვა, განკითხვა, შეურაცხყოფა და ა.შ.), ქება-დიდების სიამოვნებით მიღება, ოცნებებში საკუთარი თავის განდიდება და სხვ. ხოლო თრგუნავს მას და ასუსტებს: დამდაბლებულ მდგომარეობაში ყოფნა, სხვებისგან შეურაცხყოფა, დაცინვა, უგულებელყოფა, ავადმყოფობა და ყოველგვარი სულიერი და ხორციელი გასაჭირი, თუკი ეს ყოველივე ღვთისადმი მადლიერებით და უდრტვინველად იქნება გადატანილი. ამიტომ, ამპარტავნებასთან საბრძოლველად საჭიროა: ყველა სიკეთის მაქსიმალურად ფარულად აღსრულება, ყველა საქმის დროს გულში ფიქრი, რომ უვარგისი მონები ვართ ღვთისა და რასაც ვაკეთებთ – მხოლოდ ღვთის შეწევნით და არა საკუთარი ძალითა და სიბრძნით; მორჩილება, ანუ საკუთარი აზრებისა და ნების უარყოფა და დაჯერება მოძღვრის, მშობლის, უფროსის, მეგობრის და ა.შ., თუ ნათქვამი უფლის მცნებებს არ ეწინააღმდეგება; სხვების შეურაცხყოფის, დაცინვისა და განკითხვისაგან ყველანაირად თავშეკავება; ყველასთვის პატიება, შეურაცხყოფის სიმშვიდით მოთმენა და მტრებისთვის ლოცვა, გაჭირვებებისთვის ღვთისთვის მადლობის შეწირვა, ყველა უსიამოვნებისა და განსაცდელის დროს გულში საკუთარი თავის დადანაშაულება, პატიების თხოვნა გულშიც და სიტყვითაც, ყველაფრის ღმერთის და არა ხალხის დასანახად კეთება, მუდმივი ლოცვა სინანულით – ყოველგვარი წარმოდგენის და რაიმე შეგრძნების ან ნიჭის მიღების სურვილის გარეშე, და ა.შ. ამპარტავნებისგან თავდასაცავად და სიმდაბლის მოსაპოვებლად მრავალი ქრისტიანი უარს ამბობდა მაღალ საერო თუ საეკლესიო წოდებაზე, ზოგიერთი ეპისკოპოსი კათედრასაც კი ტოვებდა და უცხო ქვეყანაში უბრალო მოსამსახურის შრომას ეწეოდა, არაერთი დიდგვაროვანი ასკეტი სამშობლოს ტოვებდა და შორეულ ქვეყანაში იხვეწებოდა, რომ ნაცნობ-ნათესავებისაგან დიდებასა და პატივისცემას გარიდებოდა.

როგორც წმიდა მამები ამბობენ, ვნებათაგან ყველაზე რთულია ამპარტავნებასთან ბრძოლა, რადგან ის ყველაზე ფარული და მზაკვარი ვნებაა და ყველანაირ მოღვაწეობაში ცდილობს დასაყრდენის მოძებნას. სულის ჭეშმარიტი მეცნიერი იოანე სინელი (კიბის აღმწერელი) ხატოვნად ამბობს საგულისხმო სწავლებას ამპარტავნების შესახებ: „ერთხელ შევიპყარი ჩემს გულში ეს უგუნური მაცთუნებელი, რომელიც იქ თავისი დედის, მზვაობრობის მხრებზე ამხედრებული შემოსულიყო. შევკარი ორივე მორჩილების საკვრელით და ვცემე სიმდაბლის შოლტით, ვაიძულებდი ეთქვათ, როგორ შემოვიდნენ ჩემს სულში. ბოლოს დარტყმებისგან დატანჯულებმა მომიგეს: ჩვენ არც დასაბამი გვაქვს და არც შობა, რადგან ჩვენ თვითონ ვართ ყველა ვნების დასაბამი და მშობელი... თუკი ჩვენ ცაშიაც შფოთი მოვახდინეთ, შენ სადღა დაგვემალები? ჩვენ ხშირად უკან მივყვებით (გულში შესასვლელად) შეურაცხყოფის მოთმენას, მორჩილების აღსრულებას, ურისხველობას, ძვირუხსენებლობას, მოყვასის მსახურებას...“. ანუ, როგორც წმ. მამა გვასწავლის, ამპარტავნების აზრები ნებისმიერი სათნოების აღსრულებისას შეიძლება შემოგვეჭრას გულში, – შეიძლება შინაგანად აღვზვავდეთ იმით, რომ კარგად შევასრულეთ მორჩილება, მოვითმინეთ შეურაცხყოფა, დავეხმარეთ მოყვასს და ა.შ. ამიტომაც საჭიროა მუდმივი სიფხიზლე ამ ცბიერი ვნების წინააღმდეგ.

ზოგადად, ქრისტიანული მოღვაწეობა ვნებებთან (სულის სნეულებებთან) ბრძოლას გულისხმობს, რაც ამავდროულად სულის განწმენდას ნიშნავს. ვნებებისგან განწმენდილი გული სული წმიდის ტაძარი ხდება, რასაც ცხადად ვხედავთ უამრავი წმინდანის მაგალითზე. როგორც წმიდა იოანე სინელი ამბობს: „მრავალმა მალე მიიღო ცოდვების მიტევება, მაგრამ უვნებელობა (ვნებებისგან გათავისუფლება) სწრაფად არავის მიუღია. ამისთვის საჭიროა დროც, დიდი ძალისხმევაც, და ღვთის შეწევნა“ (კიბე, 26,248. ძვ. ქართ. 26(2),58).

ქრისტიანები ვნებებს ებრძვიან აღსარების, ზიარების, თავმდაბლობის, მიმტევებლობის, მოწყალების, მარხვის, ლოცვის, მოთმინების, ენისა და გრძნობის ორგანოების მოთოკვის და სხვა სათნო საქმეების დახმარებით. ვნებებთან ბრძოლის, ლოცვისა და ზოგადად ქრისტიანული მოღვაწეობის შესახებ დაწვრილებით არის მოთხრობილი წმიდა მამათა სწავლებებში. განსაკუთრებით აღსანიშნავია: წმ. აბბა დოროთეს სწავლანი, წმ. იოანე სინელის „კიბე“, წმ. ბარსანუფი დიდისა და წმ. იოანე წინასწარმეტყველის პასუხები, წმ. ანტონი დიდის და წმ. მაკარი დიდის სწავლებები, ეგვიპტური პატერიკები, ლიმონარი, ლავსაიკონი, წმ. კასიანე რომაელის სწავლებები, წმ ისააკ ასურის სწავლებები, სამოღვაწეო სწავლებების კრებული „ფილოკალია“, (სათნოების მოყვარება, რუს. – დობროტოლუბიე), წმ. ნიკოდიმოს მთაწმინდელის, წმ. მღვდელმთავარ ეგნატე ბრიანჩანინოვის, წმ. თეოფანე დაყუდებულის სწავლებები. თუმცა აუცილებელია აღინიშნოს, რომ სასულიერო ლიტერატურა ყველამ უნდა იკითხოს გამოცდილი მოძღვრის რჩევით, თავისი სულიერი მდგომარეობისა და ცხოვრების წესის შესაბამისად, წინააღმდეგ შემთხვევაში სარგებლის ნაცვლად ზიანს მივიღებთ – აღზვავებას, ხიბლს, სულიერ მეოცნებეობას, ანდა სულიერ დაუძლურებას და ქრისტიანული ცხოვრების მიტოვებას.

ღმერთმა ადამიანს თავისუფალი ნება მიანიჭა, თავის გზას ყველა თავად აირჩევს; ყველა ცალკეული გულის სიღრმეში საიდუმლოდ ხორცს შეისხამს ჭეშმარიტებასთან ან სიცრუესთან ზიარების სურვილი.  ცხადია, ადამიანს მისი სურვილის გარეშე ვერავინ აცხოვნებს, ისევე, როგორც იუდას სამი წლის განმავლობაში განკაცებულ ღმერთთან ყოფნამ ვერ უშველა; ამავდროულად, რადგან ღმერთმა პირველ რიგში ურთიერთსიყვარული დაგვიბარა, ქრისტიანების ვალია, ძმები იმ საფრთხეების შესახებ გააფრთხილონ, რაც თავად გამოიარეს და უფლის წყალობით დაძლიეს.

ლაზარე გორგასლიძე

მსგავსი წერილები:

ინდუიზმის შესახებ

ხათხა-იოგას შესახებ

ოკულტიზმის, თეოსოფიისა და ანთროპოსოფიის შესახებ