არქიმანდრიტი ეფრემ ფილოთეველი (არიზონელი)
რა უნდა ვქნათ, რომ ნამდვილად განვიცადოთ პასექის სასწაული
ქრისტემ წელსაც ღირსნი გაგვხადა გვედღესასწაულა თავისი ღვთაებრივი აღდგომის დიდებული და ნათელშემოსილი დღესასწაული: „პასქა, უფლისა პასქა“.
პასექი ითარგმნება როგორც „გადასვლა“. კაცთა მოდგმამ მიიღო მადლი, კურთხევა ღვთისა – ავიდეს მიწიდან ზეცაში, დროებითი სიკვდილით გადავიდეს მარადიულ სიცოცხლეში. ქრისტემ ჩვენს მიმართ უსაზღვრო მოწყალება გამოიჩინა, შეგვიწყალა და გარდამოხდა ჩვენთან მიწაზე, რათა ზეცაში ავეყვანეთ.
ყოველ წელს ვდღესასწაულობთ ბრწყინვალე აღდგომას. ყველანი მოუთმენლად ველით მას, რომ სულიერად შევიგრძნოთ ის განსაკუთრებული სიხარული და ღვთაებრივი აღდგომის ნათელი, სულ მცირედ განვიცადოთ მარადიული პასექის დაუსრულებელი სიხარული, ვიხილოთ სხივი იმ ნათლისა, რომელიც იმქვეყანას ანათებს, ვიგრძნოთ რაღაც იმ მარადიული ბედნიერებისა, რომელსაც განიცდიან ზეცად მყოფი ცხონებული სულები, რომელნიც მარადიულ პასექს დღესასწაულობენ – პასექს, რომელსაც არა აქვს დასასრული.
იმისთვის, რომ ნამდვილად განვიცადოთ პასექი და ჭეშმარიტად ვიხილოთ ღვთაებრივი აღდგომის ნათელი, აუცილებელია განვიწმიდოთ გრძნობები ყოველგვარი ვნებიანი აღძვრისაგან: „განვიწმიდნეთ საცნობელნი და ესრეთ ვიხილოთ ნათელი უხილავი აღდგომისა ქრისტესისა, განმაბრწყინვებელი“.
თუკი გული არაა განწმენდილი, გათავისუფლებული საზიზღარი ეგოიზმისა და ქედმაღლური განწყობისაგან, თუ მასში ქრისტესმიერი სიმდაბლე არ დამკვიდრებულა, სულიერი თვალი ვერ ხედავს აღდგომის ნათელს და კაცის გული ვერ განიცდის მას. ქრისტემ გვიჩვენა განწმენდის გზა: „ისწავეთ ჩემგან, რამეთუ მშვიდ ვარ და მდაბალ გულითა, და ჰპოოთ განსუენებაჲ სულთა თქუენთაჲ“ (მათ. 11,29). თუკი ჩვენ არ დავამდაბლეთ ჩვენს გულისსიტყვას, არ მოვიდრეკთ თავს, თუკი არ ვირწმუნებთ მტკიცედ, რომ ჩვენ არაფერს წარმოვადგენთ, რომ უკანასკნელი ადამიანი ვართ, ყველაზე ცოდვილი, რომ ჯოჯოხეთი გველოდება, მაშინ ვერ შევიგრძნობთ ბრწყინვალე აღდგომის განსაკუთრებულ სიხარულს, ვერ გავხდებით იმის ღირსნი, რომ საიდუმლოდ, გულის სიღრმეში ქრისტეს პასექი ვიდღესასწაულოთ.
„არაწმიდა არს წინაშე უფლისა ყოველივე მაღალი გულითა“ (იგავ. 16,5); „ხოლო მდაბალთა მოსცის მადლი“ (იაკ. 4,6). ღმერთი ისმენს მდაბლის ლოცვას. მხოლოდ სიმდაბლით განიწმინდება გული სიღრმემდე. ნებისმიერი სათნო საქმის, ნებისმიერი ძალისხმევის მიზანი გულის განწმენდაა, მაგრამ სიმდაბლე ყველაზე მოქმედი წამალია. ქრისტემ მოსდრიკნა ცანი და გარდამოხდა ქვეყნად. მიწაზე ჩამოვიდა, დაიხარა, დამდაბლდა, მოვიდა ჩვენთან ვითარცა კაცი, თუმცა ის ღმერთკაცია, ღმერთიცაა და კაციც!
ჩვენ, ადამიანები, და პირველ რიგში მე, არ ვიდრეკთ ქედს უფლის წინაშე, არ ვამდაბლებთ ჩვენს გულისსიტყვას იმიტომ, რომ ჩვენში ამპარტავნების ელემენტი ცხოვრობს. მართალია ჩვენ ვიღვწით ამ ვნებიანი მდგომარეობის დასაძლევად, მაგრამ როგორც კი მოგვეჩვენება, რომ „შევიგრძენით სიმდაბლე“, იმწამსვე ისევ სიამაყე აღმოცენდება: ან იმისგან, რომ ლოცვისას რაღაც ვიგრძენით, ან – კარგი რამე ვთქვით, ან – რაღაცას მივაღწიეთ. ამპარტავნებისა და მზვაობრობის ნესტარი გვესობა, და გვეჩვენება, რომ რაღაც სათნო მოვიპოვეთ.
ერთი ძმა ამპარტავნების გულისსიტყვებით იტანჯებოდა. ის ერთ დიდ მამასთან მივიდა და უთხრა:
– მამაო, ვგრძნობ სიამაყეს იმის გამო, რომ ვმოღვაწეობ, და არ შემიძლია ამ გულისსიტყვის დამარცხება. როგორ მოვიქცე?
ძმა ნამდვილად მოღვაწეობდა. ბერმა ასე უპასუხა:
– შვილო, ცა და მიწა შენ შექმენი?
– არა მამაო, რას ამბობ!
– იმან კი, ვინც შექმნა ცა და მიწა, ვინც შექმნა ანგელოზთა სულიერი სამყარო, ვინც თავისი ბრძანებით სამყარო არარასაგან არსად მოიყვანა, თავს „მდაბალი და მშვიდი“ უწოდა. შენ რითი ამაყობ? შენ – ხრწნადი, მიწისაგანი, ცოდვილი, ვნებიანი კაცი, ღვთისგან მდიდრად ნაწყალობევი, თვლი, რომ რაიმე მნიშვნელოვანს აკეთებ?!! ის, მოდრეკილი, თავის მოწაფეებს ფეხებს ბანდა, უამრავი ადამიანისგან აბუჩად აგდებას, დაცინვას, ლანძღვას ითმენდა! მას, ვისაც შეეძლო ყოველივე არსებული ერთი ბრძანებით არარაობად ექცია, ვხედავთ გაშიშვლებულსა და მომაკვდავს ჯვარზე, ჩვენი სიყვარულისთვის. ის სიმდაბლის გამო სიტყვას არ ამბობდა, არ შეუძრავს ბაგეები, ჩვენ კი, ადამიანები, თავს ვიმაღლებთ და გვგონია, რომ რაღაცას წარმოვადგენთ!
ძმამ მოისმინა ეს ბრძნული შეგონება, დამდაბლდა და თავის სენაკში დიდი სარგებლით დაბრუნდა.
ადამიანის გონება ადვილად იბილწება და ადვილად იწმინდება. გული, პირიქით, ძნელად იწმინდება, მაგრამ ძნელადაც იბილწება. გული მთლიანად ვნებათა ფესვებითაა განგმირული. ყველა ვნების ფესვი სწორედ გულშია ჩამჯდარი. ამიტომაც ჩვენ ყველანი ტკივილს განვიცდით, როცა ღმერთი, რომელსაც სურს კაცის ცხონება და სძულს მისი სულიერი სიკვდილი, დროდადრო თითქოს ერთგვარი სულიერი პინცეტით იჭერს ვნებების ფესვებს და გულიდან მათ ამოგლეჯას ცდილობს, რომ ის ვნებიანი მდგომარეობიდან გათავისუფლდეს, ადამიანმა შეძლოს სიხარულის განცდა და იხილოს ღვთაებრივი აღდგომის ნათელი.
განსაცდელები, მწუხარებები, გულის ტკენა, რაც მოდის ან ეშმაკისგან, ან კაცთაგან, ან აღიძვრება სოფლისგან, რომელსაც საკუთარ თავში ვატარებთ, – ეს ყოველივე წამლებია, ეს ყოველივე გვეგზავნება ღვთის განგებით იმისთვის, რომ დაგვიბრუნდეს დაკარგული სულიერი სიჯანსაღე. სულისა და გულის სიჯანსაღე – ესაა უვნებელობა, უცოდველობა, ესაა ნამდვილი სიწმინდე, რაც გაგვყვება იმქვეყნად.
როგორ ვხვდებით, რომ ეგოიზმით ვართ დასნეულებული? აი ასე: როდესაც ძმა რაიმე საწყენს გვეტყვის, ანდა ბერი, სულიერი მამა – მოძღვარი, ღვთისგან დადგენილი იმისთვის, რომ ჩვენში უვნებელობა აღმოაცენოს, შენიშვნას მოგცემს და შენ იგრძნობ აღშფოთებას, გამწარებას, მწუხარებას, სიმძიმეს, მოუსვენრობას, გაღიზიანებას, – ამისგან შეიცანი შენში მყოფი ეგოიზმის მასშტაბები, მისი სიღრმე, სიფართოვე, განფენილობა. თუ ადამიანი მდაბალია, ის იწყნარებს სიტყვას, იწყნარებს შენიშვნასა და მხილებას. თუკი მას არა აქვს ძალა შინაგანად გაიხაროს, რომ წამლის მიღების ღირსი გახდა, ან უკეთ რომ ვთქვათ, შესაძლებლობა მიეცა განსაზღვროს მისი ეგოიზმი, – მაშინ უნდა ისწრაფოს მაინც ამისკენ.
ერთხელ სკიტელმა მამებმა, რომლებიც მონაზვნობის გაფურჩქვნის დიდებულ დროს ცხოვრობდნენ, აბბა მოსე შავის გამოცდა ჩაიფიქრეს, რომ ენახათ, ჰქონდა თუ არა მას სიმდაბლე, სიმშვიდე და უვნებელობის რომელ ხარისხს იყო მიწევნული. აბბა მოსე მღვდლის ხარისხში იყო. ერთხელ, როდესაც ის საკურთხეველში შევიდა და შემოსვა და მსახურებისთვის მზადება დაიწყო, მამებმა უთხრეს:
– აქ რა დაგრჩენია, შავკანიანო! შენ არა ხარ ღირსი ამ ადგილის ზღურბლს გადააბიჯო! წადი აქედან!
აბბა მოსე დუმილით გავიდა საკურთხევლიდან. რამდენიმე დღის შემდეგ იგივე განმეორდა. პირველ შემთხვევაში ის დადუმდა, დათრგუნა აღშფოთება. მეორეჯერ თავისუფლებას გრძნობდა და თვითონვე გაკიცხა თავი:
– მართალია! მთლად შავი ვარ: სხეული შავია, კანი შავია, სულიც შავია. არა ვარ მღვდლობის ღირსი, არა ვარ საკურთხეველში შესვლის ღირსი, მამებმა მართალი თქვეს.
ძმები ტაძრის კართან ელოდნენ და ჰკითხეს:
– აბბა, ნუთუ ჩვენმა სიტყვებმა არ აღგაშფოთა?
– ძმებო, პირველად შევცბი, მაგრამ დავთრგუნე აღშფოთება. მეორეჯერ შფოთი აღარ იყო – ღმერთი შემეწია, სიმშვიდეს ვგრძნობდი და თავი განვიკითხე. მე ნამდვილად დავინახე, რომ სინამდვილეში ყველაფერი ისე იყო, როგორც თქვენ თქვით.
წმიდა მამები ამბობენ, რომ პირველ მდგომარეობას ჰქვია უშფოთველობა, ხოლო მეორეს – სიმშვიდე. თუკი ამგვარ შემთხვევაში ვხედავთ, რომ ჩვენში სული და გული შფოთავს, უნდა მივხვდეთ, რომ ეგოიზმით ვართ დაავადებულნი და აუცილებელია ვილოცოთ, შევთხოვოთ ღმერთს, მოგვცეს ძალა ამპარტავნების აღშფოთების დასამარცხებლად. მაგალითი ჩვენთვის ქრისტეა: „ისწავეთ ჩემგან, რამეთუ მშვიდ ვარ და მდაბალ გულითა, და ჰპოოთ განსუენებაჲ სულთა თქუენთაჲ“ (მათ. 11,29). როდესაც დავინახავთ ჩვენში აღშფოთებას და ეგოიზმის გრიგალს, როცა უჯერო აზრები გაჩნდება, მივმართოთ თავის გაკიცხვას, საკუთარი თავი განვიკითხოთ. რატომ უნდა ვშფოთავდეთ? რატომ უნდა დავუჯეროთ (უჯერო) აზრებს? რაზე მეტყველებენ მრისხანება, გაღიზიანება და (უჯერო) აზრები? მხოლოდ ჩვენში ეგოიზმის არსებობაზე!
ესე იგი, საძაგელო მხეცო, შენ ცხოვრობ ჩემში! როდისღა გაგანადგურებ!? როდისღა გავილაშქრებ შენზე ისე, როგორც საჭიროა, როდის ავიღებ სულიერ მახვილს – ღვთის სიტყვას, ქრისტეს მაგალითს – რომ მოვაკვდინო ეს საშინელი მხეცი?! ეს მხეცი სიკვდილის ჟამს ჩვენს წინაშე წარმოდგება, სინდისის ხმით გვამხილებს, რომ ჩვენ საჭირო ჟამს არ ვიღვაწეთ როგორც ეგებოდა, იმ ჟამს, რომელიც დანიშნული იყო მასთან ბრძოლისთვის და გამარჯვებისთვის. ჩვენს ცხოვრებაში ყველა ბოროტება ამ საძაგელი ეგოიზმისგან წარმოიშვება.
გამოვიკვლიოთ თავი და დავინახავთ, რომ ყველა ჩვენს ცხოვრებისეულ წადილში, მათ საწყისებში და სიღრმეებში ეგოიზმი ძევს. განვიკითხოთ საკუთარი თავი, მიწაზე დავემხოთ, შევიმეცნოთ, რომ მიწიერნი ვართ, მიწა და მეტი არაფერი! მიწას თავად ადამიანები თრგუნავენ, მიწისგან შექმნილები. ბუნებით ღმერთმა თავი დაიმდაბლა! ხოლო ჩვენ, ბუნებით არარანი, თავს ვიმაღლებთ: „მე, და არავინ სხვა!“ თუკი რაიმეში უპირატესობას არ გვანიჭებენ, ჩვენი მხეცი იმწამსვე შფოთვას იწყებს და გამოაჩენს უთვალავ „რატომს“: „რატომ მე არა?“ სწორედ ეს „მე“ უნდა დავამდაბლოთ ჩვენში.
მონაზვნობას აქვს ძალა ეგოიზმის დასამარცხებლად, ოღონდაც საჭიროა ეს ძალა ხელთ ვიპყრათ და ღვთის შეწევნით მოვიპოვოთ გამარჯვება, რომელიც ჩვენს მარადიულ ხვედრს განსაზღვრავს. მდაბალნი იმქვეყნად ღმერთს იხილავენ; ამპარტავანნი ცათა სასუფევლის გარეშე დარჩებიან. ამაყ კაცს საშინელ სამსჯავროზე ამასაც ჰკითხავენ: თუ გრძნობდა, თუ ხედავდა საკუთარ თავში ეგოიზმს, თუ იღვწოდა მის წინააღმდეგ, თუ მიჰყვებოდა დამოძღვრას, რომელიც სიმდაბლისკენ წარუძღვებოდა. ჩვენ, ეგოიზმით აღშფოთებულები, თუმცა კი ვხედავთ მხეცს საკუთარ თავში, მაგრამ არ გვსურს მისი მოხრჩობა, ხშირად კი ნებით ვხუჭავთ თვალს, თითქოს ვერ ვხედავდეთ, ან სხვა მხარეს ვიმზირებით. სწორედ ესაა ეგოიზმი.
შვილო, რატომ არ იბრძვი როგორც საჭიროა? ცხოვრება ჩვენ არ გვეკუთვნის, ნებისმიერ წუთს შეიძლება დავკარგოთ იგი; დასრულდება სავაჭრო, რომელზედაც შეიძინება ცათა სასუფეველი, ხოლო შემდეგ, შემდეგ – სიკვდილი; თვალები დაიხუჭება და მივხვდებით, თუ რა დაგვმართა ჩვენმა ეგოიზმმა, მაგრამ უკან დასაბრუნებელი გზა აღარ იქნება. ჩვენ დავიწყებთ ხვეწნას, რომ უკან დაბრუნების უფლება მოგვცენ, დავიწყებთ მუდარას, რომ თუნდაც წუთი მოგვცენ ჩვენს მიერ განვლილი წლებიდან, მაგრამ, სამწუხაროდ ამ ერთ წუთსაც ვერ მივიღებთ. აი მაშინ კი დაგვიდგება საშინელება!
ჩვენ ვერ შევიმეცნეთ ჯეროვნად, ვერ შევიგრძენით გულით, რას ნიშნავს სიკვდილი, ვერ განვიცადეთ, რას იგრძნობს სული, როდესაც ზეცისკენ ავა; რა აზრები გვექნება, როდესაც საჰაერო საზვერეებს გავივლით. ჩვენ უშუალოდ არ განგვიცდია ის, თუ რა მდგომარეობაში იქნება სული, როდესაც უცილობლად გააცნობიერებს, რომ უკვე ვეღარ დაბრუნდება მიწიერ ცხოვრებაში, რომ გადავიდა მარადისობაში – ცხოვრებაში, რომელსაც არ ექნება დასასრული, რომ არასასიკეთო განჩინების შემთხვევაში მარადიულად ჯოჯოხეთში, ეშმაკებთან ყოფნა მოუწევს, ვერასოდეს იხილავს ნათელს, ვერ იხილავს ღმერთს.
შემდეგ ჩვენ გავაცნობიერებთ, რომ სხვა ძმები ზეცაში არიან, დღესასწაულობენ მარადიულ პასექს, ღვთის დიდებაში იმყოფებიან, ღვთის მიერ ბოძებული სპეტაკი საქორწილო სამოსლით შემოსილები. სული მაშინ აღმოაჩენს, რომ სხვა ძმები შევიდნენ სიძის ქორწილში, რომ ზეციურ სასახლეში იმყოფებიან, რომ მათთვის ეს ნათელში ცხოვრება აღარასოდეს დასრულდება. ჩვენ ამგვარი რამ არასოდეს განგვიცდია, და ამიტომ, ასე ვთქვათ, სულიერად ბრმები ვართ. ჩვენი გული თითქოს სულიერად მკვდარია, ის ვერ გრძნობს.
რამდენჯერმე ლოცვის დროს ამგვარი განცდა მქონდა. ერთხელაც მეძინა და ღამით გამეღვიძა, გონება სრულიად ნათელი იყო, და უფრო მეტიც, ვიდრე ნათელი. როდესაც ადამიანი ღამით უეცრად იღვიძებს, ჩვეულებრივ, მისი გონება დაბინდულია. ჩემს შემთხვევაში ასე არ იყო. გონებისა და გულის მდგომარეობა ისეთი იყო, რომ ნამდვილად ვგრძნობდი, თითქოს უკვე წავედი ცხოვრებიდან და მარადისობაში გადავდივარ. ძალიან ძლიერი იყო გაურკვევლობის გრძნობა: „რა იქნება ახლა, როგორ შევხედავ მსაჯულს; რა მელის მარადიული სასჯელის შემთხვევაში?“ მაშინ ნამდვილად ვიგრძენი, რომ მივდივარ, ვიგრძენი მსაჯულის იქ ყოფნა, ჯოჯოხეთის, მარადისობის რეალურობა; ეს იყო მდგომარეობა, რომლის სიტყვით აღწერა არ ძალმიძს. შემდეგ, დღისით, ვფიქრობდი: „აი თურმე რა მოელის სულს, როდესაც თვალებს დავხუჭავ. ახლა რა უნდა ვქნა? თუკი ახლა ასეთი საშინელი, გამოუთქმელი განცდა მქონდა რეალობისა, მაშინ რაღა იქნება, როცა ღვთის ბრძანებით ნამდვილად სხეულის გარეშე აღმოვჩნდები?“
ეს ყოველივე წარმოაჩენს, რომ ჩვენი სულის თვალები დახურულია და ვერაფერს ვგრძნობთ იმისგან, რაც მოგველის. ვერ ვგრძნობთ – არ ნიშნავს, რომ არ გვწამს. თეორიულად ყველაფერი გვესმის, მაგრამ ჩვენი გული უგრძნობელია. რატომაა უგრძნობელი? იმიტომ, რომ მთლიანად თუ არა, ნაწილობრივ მაინც არაწმინდა რჩება, ამიტომაც ვერ გრძნობს. ჩვენ არ გამოვიჩინეთ საჭირო ძალისხმევა, არ განვიცადეთ ტკივილი, რომ ეგოიზმისგან განვკურნებულიყავით. გული არ დატანჯულა, არ გადაუტანია ეგოიზმის ფესვების ამოგლეჯის ტკივილები – ამიტომაცაა ასეთი შედეგი.
ჩვენ აუცილებლად, თუნდაც თანდათანობით უნდა დავიწყოთ ჩვენი ეგოიზმის ხედვა, განცდა, ხოლო შემდეგ ავუმხედრდეთ მას და ომი გამოვუცხადოთ. როცა გვამხილებენ, შენიშვნებს გვაძლევენ, საკუთარი თავი დავიდანაშაულოთ, გავამათრახოთ, ავიღოთ ჩვენს თავზე დანაშაული, ხოლო ადამიანი, რომელმაც გვამხილა, გავამართლოთ და მადლობა შევწიროთ ღმერთს, რომელიც ამგვარად ზრუნავს ჩვენი განწმენდისთვის. ამგვარი მოღვაწეობით ჩვენ თანდათანობით განვთავისუფლდებით ვნებებისაგან, გული განიწმინდება, ვნებების ფესვები აღმოიფხვრება, და ჩვენ, ბოლოს და ბოლოს შევძლებთ სულიერი სიჯანსაღის განცდას, იმქვეყნიური ცხოვრების რეალურობის ცოცხლად შეგრძნებას, და მაშინ ვიხილავთ ღვთაებრივი აღდგომის ნათელს.
„აღდგომა ქრისტესი ვიხილეთ“, – ჩვენ ვამბობთ ამ სიტყვებს, მაგრამ სინამდვილეში ვხედავთ კი პასექის სასწაულს, ვგრძნობთ კი? არა! პირადად მე – არა! მაშ, როდის ვიხილავთ? – როცა განწმენდის ღირსნი გავხდებით!
დავიწყოთ ბრძოლა ეგოიზმის წინააღმდეგ, ლოცვით შევიარაღდეთ. დაე ლოცვა: „უფალო იესო ქრისტე შემიწყალე მე“, შეძლებისდაგვარად, ღამითაც ნუ შეწყდება. სხეული სულის გარეშე იხრწნება, სიმყრალის გამოცემას იწყებს, მოწამვლის წყაროდ იქცევა. იგივე ემართება სულსაც, როდესაც ის ლოცვის გარეშეა. ჩვენი გონებრივი ხედვის წინაშე ყოველთვის გვქონდეს ამოცანა – როგორმე გავანადგუროთ ეს მხეცი, ჩვენში რომ ცხოვრობს, ჩვენი ეგოიზმი, და გამუდმებით ვილოცოთ. ლოცვის კეთილსურნელება ვაფრქვიოთ ჩვენს მცირე ეკლესიაში, რომელიც არის ადამიანის სხეული და სული. ჩვენი სულითა და სხეულით შევუდგეთ წმიდა ღმერთის დიდებას.
აუცილებელია ღვაწლი! და პირველ რიგში ზემდგომებმა უნდა იღვაწონ. ჩვენ კარგი მაგალითი უნდა ვუჩვენოთ, და დანარჩენებმა ჩვენი მიბაძვით უნდა იღვაწონ, რათა მთელი ძმობა ღირსი გახდეს იდღესასწაულოს ჩვენი ცხონების მარადიული და დაუსრულებელი პასექი იმქვეყნად, მარადიულ ცხოვრებაში, ზეციურ იერუსალიმში, წარუვალ ნათელში, უნათლეს ნათელში, უსაზღვრო ღვთაებრივ სიხარულში, სადაც დგანან ანგელოზები და საგალობლებით შეუჩერებლად და მარადიულად განადიდებენ სამება ღმერთს! ამინ.
|
