წმ. მღვდელმთავარი ეგნატე (ბრიანჩანინოვი)

მონაზვნობისათვის

(მართლმადიდებელი ქრისტიანების – მონაზვნისა და ერისკაცის საუბარი)

ნაწ. 2

ერისკაცი: საიდან უნდა იცოდეს ქრისტიანმა, შესწევს თუ არა უქორწინებელი ცხოვრების ძალა? ჩემის აზრით, ეს ძალიან რთული კითხვაა ყველასათვის, ვინც მონაზვნობის მიღებას აპირებს.

მონაზონი: ვისაც ნებავს, ის შეძლებს კიდეც (შდრ. მათ. 19, 12). როგორც უბიწო მდგომარეობაში მყოფ ადამიანს ჰქონდა თავისუფალი არჩევანი,L დარჩენილიყო ამ მდგომარეობაში თუ მიეტოვებინა იგი, ასევე კაცის ბუნების განახლების შემდეგაც მის თავისუფალ ნებასაა მინდობილი არჩევანი: ან შეითვისოს განახლებული ბუნება მთელი მისი სისრულით, ან მხოლოდ ნაწილობრივ, – იმდენად, რამდენადაც ცხონებისათვის არის აუცილებელი, ან კიდევ დაცემულ მდგომარეობაში დარჩეს და თავის თავში დაცემული ბუნება განავითაროს. დაცემული ბუნების განახლება არის მხსნელისაგან მომადლებული ნიჭი. ამიტომ ყოველ სახარებისეულ სათნოებას კეთილი ნება ირჩევს, მაგრამ იგი ქრისტეს მიერ ეძლევა მნებებელს, როგორც ნიჭი ღმრთისა. კეთილ ნებას ადამიანი სათნოებებისადმი თავისი სწრაფვით ადასტურებს, თვით სათნოება კი ღმერთს უნდა შევთხოვოთ გულმოდგინე და მოთმინე ლოცვით. არც ერთი სახარებისეული სათნოება არ არის დამახასიათებელი დაცემული ბუნებისათვის, მოღვაწეს ყველაფრისთვის საკუთარ თავზე ძალდატანება მოუწევს, მან ყველაფერი უფალს უნდა გამოსთხოვოს მდაბალი, გლოვასთან შეერთებული შინაგანი ლოცვით (ღირსი მაკარი დიდი, 1, 13). სხვა სახარებისეულ სათნოებათა მსგავსად, უქორწინებლობა ადამიანმა საკუთარი თავისუფალი ნებით უნდა აირჩიოს; დაცემული ბუნების მიდრეკილებებთან ბრძოლით, ხორცის დათრგუნვით დაამტკიცოს სიწრფელე თავისუფალი ნებისა, ღმერთს შესთხოვოს ნიჭი სიწმინდისა, თვით თხოვნას კი შეუერთოს იმის შეგნება, რომ დაცემულ ბუნებას "თავით თვისით" არ ძალუძს სიწმინდე და თბილი, ლმობიერებით სავსე ლოცვა (ბარსანაბოს დიდი, 255-ე პასუხი). ამგვარად განმარტავს ნეტარი თეოფილაქტე ბულგარელი ადამიანის უქორწინებელი ცხოვრების უნარს და თავის განმარტებას უფლის ამ სიტყვებით ამთავრებს: "ყოველი, რომელი ითხოვდეს, მიეცეს, და რომელი ეძიებდეს, პოვოს" (მათ. 7, 8). გადახედეთ წმინდანთა ცხოვრებებს, სადაც დაცემული ბუნების წინააღმდეგ მათი ბრძოლაა აღწერილი: თქვენ ნახავთ, რომ ჩვეულებრივი მდგომარეობიდან, რომლისთვისაც უქორწინებელი ცხოვრება არაბუნებრივია, სხვა მდგომარეობაში, რომლისთვისაც უქორწინებლობა თვისობრივია, ყველა წმინდანი გადავიდა დაცემული ბუნების გულისთქმებსა და მიდრეკილებებთან განსაკუთრებით მძიმე ბრძოლის შემდეგ; დაინახავთ, რომ ამ ბრძოლაში მათი იარაღი იყო ლოცვა და გლოვა, დაინახავთ, რომ მხოლოდ ქალწულებმა როდი აიშორეს თავიდან ქორწინების აუცილებლობა, ანდა ქვრივებმა – განმეორებითი ქორწინება, არამედ ყველაზე გარყვნილი ადამიანები, ვნებებით სავსენი, ათასი დანაშაულით შებილწულნი, ცოდვილი ჩვევებით შეკრულნი და შებოჭილნი, ამაღლდნენ და აფრინდნენ უჭკნობი სიწმინდისა და სისუფთავისკენ. გიმეორებთ: ახალი აღთქმის ეკლესიაში ათასობით ქალწული, ქვრივი, მემრუშე, შემდგომში უბიწოების ჭურჭლებად ქცეული, უეჭველად ამტკიცებს, რომ უქორწინებლობის ღვაწლი არამცთუ შეუძლებელი, ისეთი მძიმეც კი არ არის, როგორადაც იგი თეორეტიკოსებს წარმოუდგენიათ: ისინი ხომ ქალწულებაზე გამოცდილებით მიღებული, ეკლესიის ზნეობრივი გარდამოცემით მინიჭებული ცოდნის გარეშე მსჯელობენ. ეს თეორეტიკოსები, გულახდილად გეტყვით და, საკუთარი გარყვნილების, ბრმა და შეუვალი წინასწარ შთაგონებული აზრის, მონაზვნობისა და საერთოდ, მართლამადიდებელი ქრისტიანობის სიძულვილის პოზიციიდან მსჯელობენ. სამართლიანად სწერდა წმიდა ისიდორე პელუსიელი წმიდა კირილეს, ალექსანდრიის პატრიარქს: "წინასწარ მიღებული აზრი ბუნდოვნად ხედავს, სიძულვილი კი სრულიად ბრმა არის".

ერისკაცი: მაგრამ ხომ უნდა ვაღიაროთ, რომ დამაბრკოლებელი ქცევები, ასე უხვად და აშკარად რომ გვხვდება, მონასტრებისა და მონაზვნების წინააღმდეგ დაგდებული ხმებისთვის საკმაო მიზეზს იძლევა.

მონაზონი: მაგაში გეთანხმებით. ნუ გეგონებათ, თითქოს ყველასათვის მავნებელი ბოროტების დამალვას ვცდილობდე. პირიქით, მე გულწრფელად მინდა, რომ ბოროტება აღმოიფხვრას ქრისტეს ყანიდან, რომ ეს ყანა მხოლოდ სუფთა, მწიფე თავთავს იძლეოდეს. გიმეორებთ: აუცილებელია მთელი სიზუსტით განიმარტოს საღმრთო განწესება და იგი კაცობრივი ბოროტმოქმედებისაგან განირჩეს, რათა წარმატებით შევებრძოლოთ ამ უკანასკნელს. აუცილებელია სწორი წარმოდგენა გვქონდეს ბოროტებაზე, რათა მართებული საშუალებები გამოვიყენოთ მის წინააღმდეგ და ბოროტება ისევ ბოროტებით არ შევცვალოთ, ცთომილება – ცთომილებით, ბოროტმოქმედება ჴ ბოროტმოქმედებით; რათა ფეხით არ გავქელოთ, არ უარვყოთ, არ დავამახინჯოთ საღმრთო განწესება. აუცილებელია მკურნალობის ხელოვნებისა და წესების ცოდნა, რათა ნამდვილად სასარგებლო და ქმედითი წამლები გამოვიყენოთ, რათა არასწორი მკურნალობით ავადმყოფი მორჩენის ნაცვლად არ მოვკლათ.

საერთოდ, თანამედროვე ერისკაცთა წარმოდგენა მონაზვნებზე ერთობ არასწორია სწორედ იმიტომ, რომ პირველნი მეტისმეტად ემიჯნებიან მონაზვნებს სულიერი და ზნეობრივი თვალსაზრისით. სინამდვილეში მონასტრებში მცხოვრებ ქრისტიანებსა და ერში მცხოვრებ ქრისტიანებს შორის მკვიდრი ზნეობრივი კავშირია. მონასტრებში მცხოვრებნი იქ მთვარიდან ან რომელიმე სხვა პლანეტიდან ხომ არ ჩამოფრენილან, ისინი ამ ცოდვილი მიწიდან მოვიდნენ; ის ზნეობა კი, მონასტრებს რომ უწუნებენ, ამ სოფელში ჩამოყალიბდა და მას სოფელთან მჭიდრო კავშირი ასაზრდოებს. მონაზონთა ზნეობრივი დაცემა პირდაპირ კავშირშია ერისკაცთა ზნეობრივ დაცემასთან; მონასტრებში ზნეობის დაცემა უშუალო შედეგია ერისკაცთა შორის ზნეობისა და რელიგიის დაცემისა. მონაზვნობა ქრისტიანობას ეფუძნება, მას ემყარება და მისით არსებობს, მისი წარმატება და დასუსტებაც ქრისტიანობის საერთო წარმატებისა და დასუსტების კვალდაკვალ ხდება. საქმის არსი ქრისტიანობაა: მონაზვნობა მისი სახეა, მისი განსაკუთრებული გამოვლინება. სნეულება საერთო გვაქვს! ერთად ვიგლოვოთ მისთვის და ერთად ვიზრუნოთ მის გამოსწორებაზე! გამოვიჩინოთ თანაგრძნობა კაცობრიობის მიმართ, გამოვიჩინოთ სიყვარული! მოვეშვათ ერთურთის სასტიკ ყვედრებას – ესაა სიძულვილისა და ფარისევლობის გამოხატულება, რომელიც ავადმყოფში ავადმყოფობის განკურნებას კეტის ცემით ცდილობს.

ერისკაცი: თქვენი შეხედულება ერისკაცთა და მონაზონთა ზნეობრივი კავშირის შესახებ ჩემთვის კიდევ ერთი სიახლეა. როგორც ვხვდები, აქამდე საკუთარი გამოცდილებით მიხვედით. უამისოდ ეს აზრი არ იქნებოდა ესოდენ ღრმა, ესოდენ განსხვავებული ზერელე თეორიული შეხედულებებისგან. ნუ მეტყვით უარს და უფრო დაწვრილებით გამარკვიეთ საქმის არსში.

მონაზონი: არ შემცდარხართ: ჩემს მიერ გამოთქმული აზრი ნაწილობრივ ჩემი საკუთარი დაკვირვების შედეგია, ნაწილობრივ კი სრულიად სანდო ადამიანებმა გადმომცეს. სანკტ-პეტერბურგის მიტროპოლიტმა სერაფიმემ კონსისტორიაში ბოლო დროს გახშირებულ განქორწინებებზე საუბრისას მითხრა, რომ ადრე, მოსკოვში ქორეპისკოპოსად ყოფნისას, კონსისტორიაში წელიწადში ერთი ან დიდი-დიდი ორი საქმე შემოსულიყო განქორწინების თაობაზე, მისი თანამედროვე მოხუცებული მღვდელმთავრები კი თურმე ამბობდნენ, ჩვენს დროს ასეთი საქმეები საერთოდ არ არსებობდაო. აი ფაქტი, რომელიც ნათლად ასახავს ძველი დროის ზნეობას და მის დაღმასვლას დღევანდელ მდგომარეობამდე – სწრაფ, სამწუხარო დაღმასვლას. სხვა მოხუც მონაზონთა ნაამბობიც ადასტურებს იმ დასკვნას, რომელიც მიტროპოლიტ სერაფიმეს მონაყოლიდან გამოდის. ჯერ კიდევ ამ საუკუნის დასაწყისში მონასტრებში ბევრი ქალწული მიდიოდა, ბევრს ღვინის გემოც კი არ ჰქონდა გასინჯული, არც საერო გასართობებში მიუღია ოდესმე მონაწილეობა და არც რაიმე საერო წიგნი წაუკითხავს. ისინი წმიდა წერილისა და მამათა თხზულებების კითხვით იყვნენ განათლებულნი, ეკლესიაში სიარულის ჩვევა ძვალ-რბილში ჰქონდათ გამჯდარი და სხვა სათნოებებსაც უხვად ფლობდნენ. მონასტრებში მათ შეჰქონდათ სრულყოფილი, მავნე ჩვევებით შეურყეველი ზნეობა, ბოროტი მიდრეკილებებით გაუტეხავი ჯანმრთელობა, რომელიც ფიცხელი მოღვაწეობის, შრომის, მრავალი გასაჭირის დათმენას უადვილებდათ. ერის მკაცრი ღმრთისმოსაობა მკაცრ, სულითა და ხორცით ძლიერ მონაზვნობას ამზადებდა.

დღეს დაუძლურებული ქრისტიანობა, თავისი მდგომარეობის შესაბამისად, სუსტ მონაზვნებს ამზადებს. დღეს უდიდესი იშვიათობაა ქალწულის მონასტერში მისვლა! უდიდესი იშვიათობაა მანკიერი ჩვევებისაგან თავისუფალი ადამიანის მისვლა! იშვიათია ისეთი ადამიანის გამოჩენა, ვისაც ჯანმრთელობა გატეხილი არ ჰქონდეს და მონასტრული მოღვაწეობის ტვირთვა შეეძლოს! დღეს მონასტერში უფრო მეტად სუსტი, სულითა და ხორცით ნაკლული ადამიანები მოდიან, მოდიან ისინი, ვისაც მეხსიერება და წარმოსახვა პირთამდე სავსე აქვს რომანებისა და სხვა ამგვარი წიგნების კითხვით; ვისაც ხორციელი ტკბობა მოჰყირჭებია და სოფელში მიმოფანტული ყველა საცთურის გემო გაუსინჯავს; ვისაც ბოროტი ჩვევები უკვე ღრმადა აქვს გამჯდარი, სინდისი – მოჩლუნგებული და ჩაკლული ცხოვრების იმ წესის მიყოლის გამო, რომლის დროსაც დაშვებულია ყოველგვარი უსჯულოება და ყოველგვარი ტყუილი ამ უსჯულოების შესანიღბად. ასეთი ადამიანებისათვის საკუთარ თავთან ბრძოლა ძალიან ძნელია. ძნელია იმის გამო, რომ მას უკვე შესისხლხორცებული აქვს ბოროტი ჩვევები, დაკარგული აქვს გულწრფელობა – აღარც კი ძალუძს იყოს გულწრფელი. ამავე მიზეზის გამო გაძნელებულია მათი სწავლებაც. ეს ადამიანები მონასტერში კი მივიდნენ და მონაზვნის შავი შესამოსელითაც შეიმოსნენ, მაგრამ საერო ცხოვრებაში შეძენილი ჩვევები და მიდრეკილებები მათთან რჩება და, რაკი ვერ კმაყოფილდება, ახალ ძალას იძენს. ეს ცოდვილი ჩვევები და ცოდვილი მიდრეკილებები მხოლოდ მაშინ შესუსტდება, როდესაც მათი ტყვე აღიარებს თავის ცოდვებს და ბრძოლას უცხადებს მათ. თუ არადა, როგორც კი დამშეულ ჩვევას, სინამდვილეში ჯერაც გაბატონებულს ადამიანში, შემთხვევა მიეცემა, უმალვე ხარბად და გახელებით იკმაყოფილებს სურვილს. ბევრმა ნავსაყუდელმა (ნავსაყუდელებში მონასტრებს ვგულისხმობ), ოდესღაც რომ საიმედო თავშესაფარი იყო ზნეობრივი სნეულებით ტანჯულთათვის, დროთა განმავლობაში სახე იცვალა, დაკარგა უწინდელი ღირსება. ბევრი მონასტერი, მათ დამაარსებელთა მიერ მიუვალ უდაბნოში ან, ყოველ შემთხვევაში, სოფლისაგან მოშორებით აგებული, ამჟამად, მოსახლეობის მომრავლების გამო, შუაგულ სოფელში, უამრავ საცთურს შორის აღმოჩნდა. სნეული, რომელსაც უჭირს საცთურის პირისპირ წინააღდგომა, გასცდება თუ არა მონასტრის ჭიშკარს, მაშინვე მის წინაშე აღმოჩნდება; მაგრამ ამაზე უარესი ისაა, რომ საცთური თვითონ იჭრება მონასტერში საშინელი ძალითა და სისასტიკით, იწვევს ზნეობრივ განადგურებასა და ათასგვარ ბოროტებას. მონაზვნობის მოძულე სული მონასტერში საცთურის შეტანას თავის ზეიმად მიიჩნევს. ეს წარმატება იწვევს ხმამაღალ სიცილს, გამარჯვების ტაშს, ამ დროს კი ცოდვა და უბედურება საერთოა! ამა სოფლის დღევანდელი ზნეობისა და მიმართულების გამო მონასტრებს კიდევ უფრო, ვიდრე ოდესმე, შეჰფერით სოფლისაგან მოშორებით ყოფნა. როდესაც ერის ცხოვრება ეკლესიის ცხოვრებასთან იყო შეერთებული, როდესაც ერი ეკლესიის ცხოვრებით ცხოვრობდა, როდესაც ერისკაცთა ღმრთისმოსაობა მონაზონთა ღმრთისმოსაობისგან გარეგნულად მხოლოდ ქორწინებითა და ქონების შეძენით განსხვავდებოდა, მაშინ მონასტრის არსებობა შუაგულ ქალაქში ჩვეულებრივი რამ იყო და ქალაქის მონასტრებმა დაამტკიცეს ეს, აღზარდეს რა მრავალი წმიდა მონაზონი. მაგრამ დღეს განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს მოციქულის ზემოთ მოყვანილ დარიგებას (2 კორ. 6, 16-18) და მას განსაკუთრებული გულმოდგინებით უნდა მივდიოთ.

ერისკაცი: ბევრი ფიქრობს, რომ საცთურის მიზეზთა შემცირებას ხელს შეუწყობდა ისეთი კანონის შემოღება, რომელიც აუკრძალავდა მონასტერში წასვლას ახალგაზრდებს – მათ ხომ განსაკუთრებული ძალით ებრძვის გარეგანი საცთური და ვნებებიც განსაკუთრებით ებრძვიან. ამ კანონით მონასტერში წასვლის ნება მხოლოდ ასაკოვან ხალხს და მოხუცებს უნდა მიეცეთ.

მონაზონი: ეს გზა, ერთი შეხედვით ესოდენ გონივრული, ამა სოფლის სიბრძნის თანახმად მონაზვნობის დაცვა და ამაღლება რომ განუზრახავს, სინამდვილეში სხვა არაფერია, თუ არა მონაზვნობის მოსპობის მოკლე და პირდაპირი გზა. მონაზვნობა არის მეცნიერება მეცნიერებათა, მასში პრაქტიკა და თეორია მჭიდრო კავშირით უკავშირდება ერთმანეთს, ეს გზა თავიდან ბოლომდე სახარების შუქით არის განათებული, ამ გზით ადამიანი, ზეციური ნათლის შეწევნით, გარეგნული მოღვაწეობიდან საკუთარი თავის შეცნობამდე მიდის. სახარების მიერ მინიჭებული საკუთარი თავის ხედვის სისწორეს უეჭველად ადასტურებს შინაგანი გამოცდილება, ეს სისწორე კი თავის მხრივ სახარების ჭეშმარიტებას ამტკიცებს. მონაზვნობას, ამა სოფლის სწავლულთა ენით რომ ვთქვათ, ყველაზე დაწვრილებითი, საფუძვლიანი, ღრმა და მაღალი ცოდნა შეაქვს ექსპერიმენტულ ფსიქოლოგიასა და ღმრთისმეტყველებაში, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, იგი არის კაცისა და ღმერთის ქმედითი, ცოცხალი შემეცნება, რამდენადაც ეს მისაწვდომია ადამიანისთვის. კაცობრივი მეცნიერებების შესწავლას ცოცხალი გონება, შემეცნების სრული უნარი, გაუფლანგავი სულიერი ენერგია სჭირდება, და მით უფრო აუცილებელია ეს ყველაფერი მეცნიერებათა მეცნიერების, მონაზვნობის შესასწავლად. მონაზონს საკუთარ ბუნებასთან ბრძოლა მოელის, და საუკეთესო ასაკი ამ ბრძოლის დასაწყებად სწორედ ახალგაზრდობაა. იგი ჯერ არ არის ჩვევების არტახებით შეკრული; ნებაც უფრო თავისუფალია. გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ საუკეთესო მონაზვნები მონასტერში ახალგაზრდობაში მისულნი არიან. ჩვენი დროის მონაზონთა უმრავლესობა სიყრმიდანვე მონაზვნებისაგან შედგება. მოწიფულ ასაკში მონაზვნებად ცოტანი მიდიან, სიბერეში კი – ძალიან ცოტანი. ვინც მოწიფულ ასაკში ან სიბერეში მიდის მონასტერში, ხშირად ვერ უძლებს მონასტრულ ცხოვრებას და ერში ბრუნდება, ისე რომ ვერც კი იგებს, რა არის მონაზვნობა. მონასტერში დარჩენილებს შორისაც ძირითადად თითქმის მხოლოდ გარეგნული ღმრთისმოსაობა და გარეგნული წესების შესრულება რჩება: ეს გარეგნული ღმრთისმოსაობა ძალიან მოსწონთ და სრულიად აკმაყოფილებთ ერისკაცებს, მაგრამ ასეთ მონაზვნებში არ არის თვით არსი მონაზვნობისა, ანდა იგი იშვიათად, ძალზე იშვიათად გვხვდება, საერთო წესიდან გამონაკლისის სახით.

გადავიდეთ წმიდა ეკლესიის მიერ ბოძებულ დარიგებებზე: "ესე [სიბრძნე] შევიყუარე და ვეძიებდი სიჭაპუკით ჩემითგან და ვეძიებდ სძლად მოყუანებად ჩემდა და ვეტრფიალე სიკეთესა მისსა. აზნაურებამან ადიდის მის თანა ცხოვრებული, რომელი ღმრთისა მიმართ ილოცავნ და ყოველთა მფლობელმანცა შეიყუაროს იგი, რამეთუ საიდუმლოჲ არს იგი ღმრთის-მეცნიერებისაჲ და მომპოვნებელი საქმეთა მისთაჲ" (სიბრძნე, 8, 2-4). "იხარებდ, ჭაპუკო, სიჭაპუკესა შენსა და განგახარენ შენ გულმან შენმან დღეთა სიჭაპუკისა შენისათა და ვიდოდე გზათა შენთა უბიწოდ და ნუ ხილვითა თუალთა შენთაჲთა" (ეკლესიასტე, 11, 9). "შვილო ჩემო, სიყრმით შენითგან აღირჩიე სწავლულებაჲ და სიბერედმდე ჰპოვო სიბრძნე. ვითარცა კაცი ერთი აღმსთობილი მხნველი და მთესველი, ეგრეთ მიუხედ მას და მოელოდე კეთილთა ნაყოფთა მისთა" (ზირაქი, 6, 18-19). წმიდა მამები წმიდა წერილის ამ ადგილებში მეცნიერებათა მეცნიერებას – მონაზვნობას გულისხმობენ; და ალბათ ყველასათვის ცხადია, რომ აქ ნახსენებ სიბრძნეში ამა სოფლის სიბრძნე არ უნდა იყოს ნაგულისხმევი. VI მსოფლიო კრების მე-40 კანონი ამბობს, რომ ძალიან სასარგებლოა ღმერთთან მიახლება ამაო სოფლის დატევების გზით, მაგრამ იგივე კანონი ბრძანებს, მონაზვნად აღკვეცა შესრულდეს ჯეროვანი განხილვის შემდეგ და არა უადრეს ათი წლისა, როდესაც გონებრივი შესაძლებლობები საკმარისად განვითარდება. ღირსი მონაზვნების ცხოვრებებიდან ჩანს, რომ მათი უმრავლესობა მონასტერში 20 წლის ასაკში მიდიოდა. წმიდა მამებს მიაჩნდათ, რომ მოხუცებულობას არ ძალუძს მონასტრული ცხოვრება. მოხუცებულობას არ ძალუძს მონასტრული ცხოვრება! იგი ჩაკირულია თავის ჩვევებში, აზროვნების წესში, მისი შესაძლებლობები დაბლაგვებულია! ახალგაზრდული ღვაწლი მისთვის უჩვეულოა. ღირსმა ანტონი დიდმა 60 წლის პავლე წრფელს თავიდან უარი უთხრა მიღებაზე იმ მიზეზით, რომ იგი სიბერის გამო ვერ შეძლებდა მონასტრულ ცხოვრებას. პირიქით, ბევრი მონაზონი მონასტერში სიყრმიდანვე მიდიოდა და უდიდეს სულიერ წარმატებას აღწევდა ნების სიმრთელის, უბიწოების, სათნოებისაკენ გულწრფელი მისწრაფებისა და აღქმის სიმახვილის გამო – ყველა ეს თვისება ხომ ესოდენ დამახასიათებელია ყრმობის ასაკისათვის.

ერისკაცი: ნების სიმტკიცე, უშუალოდ მიზნისაკენ მიმართული ნებისყოფა აუცილებელია სულიერი წარმატებისათვის. სწორედ ამ თვისებების დროულად შენიშვნა და განსაზღვრაა საჭირო მონაზვნობის მსურველში.

მონაზონი: სამართლიანი შენიშვნაა! მონასტერში მიღებისას ოდითგანვე იცავდნენ და დღეს კიდევ უფრო მეტად იცავენ სიფრთხილეს: განსაკუთრებით მრავალრიცხოვანია ეს ფორმალობები მაშინ, როდესაც ახალმოსული არ ეკუთვნის სასულიერო ფენას – მაშინ მონასტერში მიღების პროცესი ხანგრძლივი და ხშირად ძალიან ძნელიც ხდება. მაგრამ ნებისყოფის სიმტკიცე ანუ ჭეშმარიტი ნება ზოგჯერ ხანგრძლივი დროის შემდეგ იჩენს ხოლმე თავს, ხან თავიდანვე, ხან კი მოგვიანებით. ზოგიერთი მონასტერში მოსვლისას პირველად მოწიწებას და თავგანწირვას იჩენს, მაგრამ მერე ძალა ეცლება; ზოგი კი პირიქით, თავიდან ქარაფშუტულად იქცევა, მაგრამ შემდეგ თანდათან ითვისებს მონაზვნურ ცხოვრებას და ბოლოს მკაცრი, მოშურნე მონაზონი ხდება (ასეთი იყო, მაგალითად, ბერი სილოვანე, იხსენიება 15 მაისს). წმიდა ისააკ ასური ამბობს: "რა ხშირია, რომ ადამიანი უწესო ცხოვრებას ეწევა, განუწყვეტლივ იგვემება და ეცემა იმის გამო, რომ არ იცის მონაზვნური ცხოვრება, მუდამ სულიერ დახსნილებაშია, მაგრამ უეცრად გამოსტაცებს ხელიდან დროშას ძლევამოსილებს; მისი სახელი იდიდება და ბევრად უფრო ქებული ხდება, ვიდრე გამარჯვებებით განთქმულ მოღვაწეთა სახელები: იგი ღებულობს გვირგვინს და მის მეგობრებზე გაცილებით უხვ სულიერ ნიჭებს. ამიტომ დაე ნურავინ წარიკვეთს სასოს, ვინც არ უნდა იყოს იგი; ოღონდ ნუ ვიქნებით უდებნი ლოცვაში და ნუ დავიზარებთ ვევედროთ უფალს შეწევნას" (სიტყვა 47). ხშირად უდიდესი ცოდვილები უდიდეს წმინდანებად ქცეულან. მონასტერი სინანულის ადგილია. შეუძლებელია სინანულის მსურველსა და მაძიებელს უარი უთხრა, როდესაც სინანული თვით ღმერთმა მოგვცა და მისი ნავსაყუდელი, მონასტერიც ჯერ არ წაურთმევია. როდესაც წმიდა იოანე კიბისაღმწერელი, VI საუკუნის მოღვაწე, მონასტრული ცხოვრების არჩევის მიზეზებს ჩამოთვლიდა, ბევრად უფრო ხშირად ასახელებდა ცოდვისაგან გაქცევისა და ცთუნებებისაგან თავის დაღწევის სურვილს, ვიდრე ქრისტიანული სრულყოფილების მიღწევის სურვილს – ეს უკანასკნელი ცოტას თუ ჰქონდა (კიბე, თავი 27). დღეს, როდესაც ქვეყნად ასე მომრავლდა ცთუნებები და ცოდვით დაცემა, როდესაც კაცობრივი ძალა მოუძლურდა ამ საცთურთა წინაშე, როდესაც საკუთარი ცოდვილობის შეგნება და მისგან გათავისუფლების სურვილი ჯერ კიდევ ყველა ადამიანში არ ჩამქრალა, მონასტერში მიმავალთა უმეტესობა ცოდვათა სიმძიმისაგან შემსუბუქებას, საკუთარი უძლურების კურნებას, თავის დაძლევას, ვნებების დათრგუნვას ეძიებს. უკვე წმიდა იოანე კიბისაღმწერელი უწოდებდა მონასტერს სამკურნალოს (თავი 1), დღეს ხომ მით უმეტეს შეშვენით მონასტრებს ეს სახელი. და ნუთუ უარი უნდა ვუთხრათ დახმარებაზე კაცობრიობას, ესოდენ ტანჯულს ზნეობრივი სნეულებებით? თუკი გულმოდგინედ ვზრუნავთ ხორციელად სნეულთა, საპყართა და უძლურთა თავშესაფრების მოწყობაზე, განა რატომ არ უნდა არსებობდეს სულიერად სნეულთა, საპყართა და უძლურთა თავშესაფარი? ისინი, ვინც მონასტრებზე საკუთარი მცდარი წარმოდგენების საფუძველზე მსჯელობენ, მოითხოვენ, რომ ამ საავადმყოფოებში ჯან-ღონე ყვაოდეს, რათა იქ სნეულების კვალიც არსად ჩანდეს! არა, ეძიეთ იქ სწორი კურნება, და მაშინ თქვენი მოთხოვნა იქნებ უფრო სამართლიანი იყოს!

ამ აზრის პრაქტიკული განხორციელება მე თვითონ ვნახე. კალუგის ეპარქიაში, ქალაქ კოზელსკთან ოპტას უდაბნო მდებარეობს. 1829 წელს იქ ჩავიდა მონაზვნური ცხოვრების გამოცდილების მქონე მღვდელმონაზონი ლეონიდე; შემდგომში მას შეუერთდა მისი უახლოესი მოწაფე, მღვდელმონაზონი მაკარი. ორივე ბერი მამათა ნაწერებით იყო ნასაზრდოები, თვითონაც ამ ნაწერებით ხელმძღვანელობდნენ და სხვებსაც, ვინც მათ მიმართავდა რჩევისათვის, ამავე წყაროთი არწყულებდნენ. თავის მხრივ, ცხოვრებისა და ქცევის ასეთი წესი მათ თავიანთი მოძღვრებისგან გადმოიღეს; ამგვარი ცხოვრება პირველი ბერებისგან დაიწყო და შთამომავლობით გადმოეცა ჩვენს დროს; იგია ძვირფასი მემკვიდრეობა და განძი მონაზვნებისა – იმათი, ვინც ამ სახელისა და ამ წოდების ტარების ღირსია. ოპტას უდაბნოს ძმობა სწრაფად გამრავლდა და სწრაფადვე მიაღწია ზნეობრივ წარმატებას. მოშურნე ძმებს ბერებმა აუხსნეს მოღვაწეობის სწორი წესი; მერყევნი განამტკიცეს და გაამხნევეს, სუსტები განაძლიერეს, ცოდვებში ჩავარდნილებსა და ცოდვილ ჩვევებს დამონებულებს სინანული გაუღვიძეს და განკურნეს. სქემონაზონთა უბრალო ქოხებისკენ ყველა ფენის ერისკაცთა ნაკადები დაიძრა: ისინი მათ წინაშე აღიარებდნენ თავიანთ სულიერ სნეულებებს, ეძიებდნენ წამალს, ნუგეშინისცემას, გამხნევებას, კურნებას. ათასობით ადამიანი უნდა უმადლოდეს მათ თავიანთ კეთილმსახურ მიმართულებასა და შინაგან მშვიდობას. ეს ბერები თანაგრძნობით შეჰყურებდნენ ტანჯულ კაცობრიობას, განუმარტავდნენ მხსნელის მნიშვნელობას, ხოლო ამ მნიშვნელობისაგან გამომდინარე – ქრისტეს გულისათვის ცოდვილი ცხოვრების დატევების მნიშვნელობას. ეს მამები შემწყნარებელნი იყვნენ კაცთა უძლურების მიმართ და ამასთან მძლავრ კურნებასაც იყენებდნენ მის წინააღმდეგ. ასეთია მართლმადიდებელი ეკლესიის სულისკვეთება, ასეთები იყვნენ მისი წმინდანები ყოველ დროში. სისო დიდს, IV საუკუნის მონაზონს, ერთმა ძმამ გაანდო, განუწყვეტლივ ვეცემიო. ღირსმა მამამ ანუგეშა იგი და ურჩია, ყოველ დაცემას სინანულით უწამლე და მთელი ცხოვრება მოღვაწეობაში გაატარეო. სასარგებლოა თუ არა ეს რჩევა? და რა რჩევას მისცემდნენ იმ ძმას ჩვენი თანამედროვე თეორეტიკოსები? ალბათ უკვე რაღაც სხვანაირს. ოპტას უდაბნო პირველად 1829 წელს მოვინახულე, მეორედ – 1856 წელს. მაშინ იგი თავისი აყვავების ხანაში იყო, ძმობა ორას კაცს შეადგენდა; მღვდელმონაზონი ლეონიდე უკვე ნეტარხსენებულთა დასს შერთვოდა, 70 წლის ბერი მაკარი ძმობას ხელმძღვანელობდა და მონასტრის აურაცხელ მომლოცველს რჩევა-დარიგებებით ასაზრდოებდა. ძმობის სულიერი წარმატებისა და მრავალრიცხოვნების მიუხედავად მცირედნი, ერთობ მცირედნი იჩენდნენ ნიჭს, რომ გამხდარიყვნენ სულის მკურნალნი, სხვათა ხელმძღვანელნი, რისთვისაც საჭიროა თანდაყოლილი ნიჭიც და ნამდვილი მონაზვნური მოღვაწეობით ჩამოყალიბებული სულიც. ასეთია საავადმყოფოთა საერთო მდგომარეობა: ექიმები ცოტანი არიან, ავადმყოფები კი – ბევრნი. დღეს მკურნალთა რიცხვი სულ უფრო კლებულობს, ავადმყოფებისა კი მატულობს. მიზეზი ამისა ისევ და ისევ ეს სოფელია. შეხედეთ, ვის უშვებს იგი მონასტრებში? არა რჩეულ ქრისტიანებს, როგორც ქრისტიანობისა და მონაზვნობის პირველ ხანებში, არა საზოგადოების განათლებული ფენების წევრებს, არა, დღეს მონასტრები ძირითადად დაბალი ფენებიდან გამოსული ადამიანებით არის სავსე. თანაც როგორი ადამიანებით? ვისაც არა აქვს უნარი იმსახუროს თავის ადგილას, მის ჩვეულ გარემოში. დაბალი ფენების ძალიან ბევრ წარმომადგენელს მონასტერში მისვლისას ამ ფენების დამახასიათებელი მანკიერებები აქვს ძვალ-რბილში გამჯდარი, განსაკუთრებით კი ის სისუსტე, რომელსაც ჯერ კიდევ მოციქულთასწორმა თავადმა ვლადიმერმა საერთო-სახალხო უწოდა. მონასტერში მისვლისას ამ სისუსტით სნეულ ადამიანს განზრახული აქვს ხელი აიღოს მავნე ჩვევაზე, თუნდაც საკუთარ თავზე საშინელი ძალდატანების ფასად, მაგრამ ჩვევა ჩვევაა და ხშირად იჩენს ძალას მათზე, ვინც გაუფრთხილებლად და განუსჯელად დაემონა მას. ბევრი ძალიან ღმრთისმოსავი, კეთილი თვისებებით შემკული ადამიანია ამ სენით გვემულთა შორის. ისინი მწარედ გლოვობენ თავიანთ დაცემას, ცდილობენ სინანულით აღხოცონ იგი, მაგრამ საიდუმლო გლოვა სენაკში და საიდუმლო სინანული გულის სიღრმეში კაცთათვის უხილავია, სამაგიეროდ, დაცემა კარგად ჩანს. ამგვარი სისუსტე, განსაკუთრებით მონასტერში შენიშნული, ძალიან აბრკოლებს მაღალ ფენას. მართალია, მაღალ ფენას თავისი სისუსტეები აქვს, მაგრამ მათ ადვილად მისატევებლად მიიჩნევს და კიდევაც მიუტევებდა, იგივე რომ ენახა მონასტერში, მაგრამ რაკიღა საკუთარი ჩვევებითა და საკუთარი შეხედულებებით აღებს მონასტრის კარს, იქ კი მდაბიო ხალხის სისუსტეები ხვდება, ბრკოლდება; იმას კი ვეღარ უწევს ანგარიშს, რომ მდაბიოთა სამყოფელში შედგა ფეხი. იგი ხედავს მონაზვნებს – ერისკაცთაგან სრულიად გამიჯნულ არსებებს და ფიქრობს, რომ მონაზვნები სრულყოფილების განსახიერებები უნდა იყვნენ, ერისკაცებს კი ყველაფრის უფლება აქვთ და მათთვის ყველაფერი დასაშვებია; უბრალო ხალხი თავისი ფენისათვის დამახასიათებელ ამ სენს სულ სხვა თვალით უყურებს. ამ საუკუნის დასაწყისში ერთ-ერთ შორეულ მონასტერში ცხოვრობდა ბერი, რომელიც მოყვასთა სწავლებით იყო დაკავებული; მის შემდეგ დარჩა წერილობითი დარიგება მემთვრალეობის ვნებით შეპყრობილთა მიმართ. ეს ბერი თვითონაც უბრალო ფენიდან იყო გამოსული, ამიტომ თანაგრძნობით ეკიდებოდა სნეულ ძმებს და წერდა: როდესაც კაცს საკუთარ თავზე ძალაუფლება დაკარგული აქვს, შეუძლებელია იგი განიკურნოს ან თუნდაც თავის შეკავება შეძლოს, თუ საცთურთა შორის იმყოფება. ბერი ურჩევდა ამ ვნებით შეპყრობილებს მის მონასტერში მისულიყვნენ, რადგან იგი ყოველგვარი საცთურისაგან შორს მდებარეობდა. ეს ძალიან კარგი და ჯანსაღი რჩევაა. დასახლებული ადგილებიდან მოშორებული მონასტრები ჭეშმარიტი ნავსაყუდელები და სამკურნალო სახლები შეიძლება გახდეს სულიერი სნეულებით გვემულთათვის, ამასთან, მათ შეუძლიათ დაფარონ ცთუნების საგნები სნეულთაგან.

ერისკაცი: თქვენი ნათქვამიდან ის დასკვნა გამოდის, რომ მონასტრების (ყოველ შემთხვევაში ბევრი მათგანის) ნამდვილი მდგომარეობა არ შეესაბამება მათ დანიშნულებას, რომ მათი გამოსწორების ღონისძიებები სასარგებლოც იქნება და აუცილებელიც.

მონაზონი: დიახ! ჩვენს დროში, როდესაც საერო განსწავლულობა სწრაფად ვრცელდება, როდესაც სამოქალაქო ცხოვრება გამოეყო საეკლესიოს, როდესაც დასავლეთიდან უამრავი, ეკლესიისათვის მტრული სწავლება შემოიჭრა, როდესაც რელიგია და ზნეობა ყველა ფენაში შესამჩნევად ეცემა, მონასტრების მოწესრიგება ორი მიზეზით არის აუცილებელი: ჯერ ერთი, იმისათვის, რათა შენარჩუნებულ იქნეს თვითონ მონაზვნობა, არსებითად საჭირო და აუცილებელი ეკლესიისათვის; და მეორეც, ხალხის დასაცავად ცთუნებისაგან. ხალხი, რომელიც ბრკოლდება – სწორად და არასწორად – ამასობაში თვითონ სულ უფრო კარგავს რწმენას. მაგრამ აქ საჭიროა არა ზერელე, არამედ ზუსტი ცოდნა მონაზვნობისა, საჭიროა მონაზვნობის შესახებ წმიდა ეკლესიისა და წმიდა მამების განწესებათა საფუძვლიანი, გამოცდილებით მიღებული ცოდნა, ამ განწესებათა მნიშვნელობისა და სიწმინდის მთელი გულით შეგნება. მონაზვნობის გამოსწორებისათვის გატარებული ღონისძიებები მის შესახებ ზერელე წარმოდგენისაგან, ამა სოფლის სიბრძნის მყრალი საგანძურისაგან იღებს სათავეს და ყოველთვის ძალიან საზიანო იყო მონაზვნობისათვის.

ერისკაცი: ნიმუშად დაგვისახელეთ რომელიმე წმიდა მამის განწესებას მონაზვნობაზე, რათა წარმოდგენა შეგვექმნას ჩვენი მონასტრების საერთო მდგომარეობის გამოსწორებისათვის აუცილებელ ღონისძიებებზე.

მონაზონი: მე გთავაზობთ ყურადღება მიაქციოთ ღირსი ნილოს სორელის გადმოცემას ანუ წესდებას. ნილოს სორელი ჩვენი თანამემამულე იყო, მე-15 საუკუნეში ცხოვრობდა და, შესაძლებელია, უკანასკნელი წმიდა მამა იყო მათ შორის, ვინც მონაზვნობაზე წერდა. ეს თხზულება, მისი სიმოკლის მიუხედავად, სრულად გადმოგვცემს საკითხის არსს. ღირსი ნილოსი მონაზვნად შედგა და მონაზონი იყო იმისათვის, რათა საკუთარ თავზე გამოეცადა წმიდა მამების მიერ გადმოცემული სულიერი მონაზვნური ღვაწლის მოქმედება. მამათა გადმოცემის უფრო ახლოს გასაცნობად იგი აღმოსავლეთში გაემგზავრა, კარგა ხანს ათონის მთაზე ცხოვრობდა, გრიგოლ სინელისა და გრიგოლ პალამას მოწაფეებს ესაუბრებოდა, ურთიერთობა ჰქონდა აგრეთვე კონსტანტინეპოლის შემოგარენში მოღვაწე მონაზვნებთან. რუსეთში დაბრუნების შემდეგ ნილოს სორელი უღრან ტყეში, მდ. სორზე დაბინავდა და გახდა სკიტური ცხოვრების ფუძემდებელი რუსეთში. ზემოხსენებული გადმოცემა მან თავისი სკიტესათვის დაწერა. ღირსი ნილოსის თხზულება ჩვენთვის განსაკუთრებით ძვირფასია იმითაც, რომ იგი ყველაზე უფრო შესაფერისია თანამედროვე მონაზვნებისათვის, რომლებიც, სული წმიდით შემოსილი მამების შემცირების გამო, ძველი მონაზვნების მსგავს უსიტყვო მორჩილებას ვერ იტვირთავენ. ღირსი ნილოსი სულიერი მოძღვრის უსიტყვო მორჩილების ნაცვლად დღევანდელ მონაზონს სახელმძღვანელოდ სთავაზობს წმიდა წერილს და წმიდა მამათა ნაწერებს, ამასთან ურჩევს, წარმატებული ძმების რჩევა-დარიგებები გაითვალისწინოს და სიფრთხილით შეადაროს იგი წმიდა წერილს. რაკი კარგად ჰქონდა შესწავლილი ჭეშმარიტი მონაზვნური ღვაწლი, ღირსი ნილოსი სიმდაბლით გამოთქვამდა თავის აზრს სწორი მონაზვნური მიმართულებიდან გადახრის გამო, რაც მაშინდელმა რუსულმა მონაზვნობამ თავისი გულუბრყვილობისა და უმეცრების გამო დაუშვა, მაგრამ ღირსი მამის ეს აზრი ყურად არავინ იღო. გადახრა ჩვეულებად იქცა, საყოველთაოდ გავრცელდა და დიდი ძალა შეიძინა. ეს გახდა სწორედ მე-18 საუკუნეში მონასტრების შერყევის მიზეზი. გადახრა დიდი ქონების მოხვეჭისადმი სწრაფვაში მდგომარეობდა.

ერისკაცი: რა არის ღირსი ნილოსის თხზულებაში განსაკუთრებით სასარგებლო თანამედროვე მონაზონთათვის?

მონაზონი: პირველ ყოვლისა, საოცრად ჭკუისსასწავლებელია მისი მაგალითი. წმიდა წერილი და წმიდა მამათა ნაწერები ღირსმა ნილოსმა მხოლოდ წიგნებით კი არა, საკუთარი გამოცდილებით შეისწავლა. ამითაც არ დაკმაყოფილდა და მოისურვა ათონისა და ბიზანტიის წმიდა მონაზონთა მოღვაწეობას გასცნობოდა, რათა მათი რჩევებისა და ცხოვრების წესის მიხედვით შეევსო თავისი ცოდნა. და მიუხედავად განსაკუთრებული სულიერი წარმატებისა, იგი თავის თავს არ მიიჩნევდა მაღალ საზომს მიწევნულ ბერად და არც მოყვასის მასწავლებლობას ეშურებოდა. მას დიდხანს სთხოვდნენ, არ ეთქვა უარი ძმებისათვის სულის სარგებელ რჩევა-დარიგებების მიცემაზე, მაგრამ ამაოდ; ბოლოს დათანხმდა და იტვირთა მოძღვრისა და წინამძღვრის წოდება, როგორც მასზე დაკისრებული მორჩილება. ღირსი ნილოსის ამ საქციელიდან აშკარაა, რომ მონასტრების დაარსების, განმტკიცებისა და გამოსწორებისათვის აუცილებელია, რათა მათ სათავეში ღირსეული მამები იდგნენ: წმიდა წერილსა და წმიდა მამათა ნაწერებში განსწავლულნი, მათი ნათლით განათლებულნი, ცოცხალი ცოდნით აღჭურვილნი, ღმრთის მადლით შემოსილნი. ღმერთს უნდა ვევედროთ, რომ ამგვარი მამები მოგვივლინოს, რამეთუ მონაზონთა წმიდა კანონების ჯეროვნად შესრულება მხოლოდ იმ მონაზვნებს შეუძლიათ, ვინც კარგად იცის თვით არსი მონაზვნობისა და მისი წესები საკუთარი გამოცდილებით აქვს შესწავლილი. ღირსი კასიანე ამბობს, რომ ეგვიპტის მონასტრებში, მონაზვნობის ამ უპირველეს სავანეებში, წინამძღვრობა მხოლოდ იმ მონაზვნებს ეკისრებოდათ, რომლებიც თვითონ იყვნენ ვინმეს მორჩილებაში და გამოცდილებით ჰქონდათ შესწავლილი მამათა გადმოცემები.

პირველი ადგილი ყველა იმ კანონს შორის, რასაც ღირსი ნილოსი გვთავაზობს, ეკუთვნის ზემოხსენებულ წესს წმიდა წერილით და წმიდა მამათა ნაწერებით ხელმძღვანელობის შესახებ. წმიდა იოანე კიბისაღმწერელი ამბობს: "მონაზონი იგი არს, რომელი ღმრთისასა ოდენ იქმოდეს და ხედვიდეს ყოველსა შინა ჟამსა, ადგილსა და საქმესა" (I, 10). ამ წესით სარგებლობდა ღირსი ნილოსი და თავის მოწაფეებსაც ამასვე ასწავლიდა. აი, რას ამბობს იგი: "ჩვენ გადავწყვიტეთ, რაკი ასეთია ნება ღმრთისა, მივიღოთ ჩვენთან მოსულები, – მაგრამ მივიღოთ იმისათვის, რომ მათ დაიცვან წმიდა მამათა გადმოცემები და ღმრთის მცნებები, და არა იმისათვის, რომ თავი იმართლონ და ცოდვის მიზეზები გამოიგონონ ამ სიტყვების მოშველიებით: "დღეს შეუძლებელია წმიდა წერილის მიხედვით ცხოვრება და წმიდა მამათა მიბაძვა". არა! მართალია, უძლურები ვართ, მაგრამ ჩვენი ძალების კვალობაზე უნდა მივემსგავსოთ და მივბაძოთ ჩვენს ნეტარხსენებულ და ნეტარ ძმებს, თუნდაც მათი საზომის მიღწევა ჩვენთვის შეუძლებელი იყოს". რუსეთის მონაზვნობის დღევანდელი მდგომარეობის მცოდნე მთელი გულითა და სულით დამემოწმება, რომ სულიერ და ზნეობრივ აყვავებას მხოლოდ ის მონასტრები აღწევენ, რომლებშიც წმიდა მამათა ნაწერების კითხვაა მიღებული და მხოლოდ ამ საკვებით აღზრდილი და ნასაზრდოები მონაზვნები ატარებენ ღირსეულად მონაზვნის სახელს. ღირსი ნილოსი არასოდეს არავის აძლევდა რჩევა-დარიგებას "თავით თვისით", არამედ შემკითხველს ან წმიდა წერილიდან, ან წმიდა მამათა ნაწერებიდან პასუხობდა. ხოლო თუ ღირსი მამა თავის მეხსიერებაში ვერ იპოვიდა პასუხს ამა თუ იმ კითხვაზე, მაშინ პასუხს გადადებდა ხოლმე იქამდე, სანამ წმიდა წერილში მიაგნებდა შესაფერ დარიგებას. ეს მეთოდი თვალსაჩინოა წმიდა მღვდელმოწამე პეტრე დამასკელის, ღირსი გრიგოლ სინელის, წმიდა ქსანთოპულოებისა და სხვა მამების ნაწერებში. ამავე მეთოდს იყენებდნენ ჩვენს მიერ ნახსენები ოპტას უდაბნოს ბერები ლეონიდე და მაკარი. მათი მეხსიერება უხვად იყო შემკული წმიდა მამათა აზრებით; ისინი არასოდეს იძლეოდნენ პასუხებს "თავით თვისით", არამედ წმიდა წერილს ან წმიდა მამებს იმოწმებდნენ. ამ ბერების სიტყვას სხვა ძალა ეძლეოდა: ისინი, ვინც მზად იყვნენ შეპასუხებოდნენ კაცის მიერ გამოთქმულ აზრს, მოწიწებით ისმენდნენ უფლის სიტყვას და საკუთარ სიბრძნეს მას უმორჩილებდნენ. ასეთი მოქმედება უდიდეს სიმდაბლეში ამყოფებს თვით რჩევის მიმცემსაც: იგი საკუთარს კი არა, ღმერთისას გასცემს; ხდება წმიდა ჭეშმარიტების მოწმე, იარაღი, და მისივე სინდისი უსვამს კითხვას: ღირსეულად ემსახურება კი უფალს? "წმიდა წერილი და წმიდა მამათა ნაწერები ზღვის ქვიშასავით უთვალავია, ჩვენ დაუზარებლად ვსწავლობთ მათ და ამ ცოდნას ჩვენთან რჩევისათვის მოსულ ადამიანებსაც გადავცემათ. უფრო სწორად, ჩვენ კი არა, – ჩვენ ამის რა ღირსნი ვართ, – არამედ ნეტარი მამები", წერს ღირსი ნილოსი. ქრისტიანობის ბოლო საუკუნეების ყველა წმიდა ასკეტი მწერალი ამტკიცებს, რომ სული წმიდით შემოსილი მამების შემცირების გამო წმიდა წერილის, უფრო კი ახალი აღთქმისა და წმიდა მამათა ნაწერების შესწავლა, განუხრელი და გულმოდგინე ხელმძღვანელობა ამ ნაწერებით საკუთარ ცხოვრებაშიც და მოყვასის სწავლების დროსაც სულიერი წარმატების ერთადერთი გზაა, ღმერთის მიერ ბოლო დროის მონაზვნებისათვის ბოძებული. ღირსი ნილოსი უარს ეუბნებოდა მასთან ერთად ცხოვრებაზე იმ ძმებს, რომლებიც არ მოისურვებდნენ ამ კანონის მიხედვით ცხოვრებას, – აი, რამდენად მნიშვნელოვანი და არსებითია იგი!

ღირსი ნილოსის მიერ შემოთავაზებული მეორე ზნეობრივი კანონი არის ცოდვების ყოველდღიური აღიარება ბერის (სტარეცის) წინაშე – ბერს მონასტრებში სულიერ ცხოვრებაში წარმატებულ მონაზონს უწოდებენ, რომელსაც ძმების სწავლება ევალება: მონასტრის წევრებმა თუნდაც სულ მცირე ცოდვები, გულისსიტყვები და ცოდვილი განცდებიც უნდა აღიარონ, რათა ყოველგვარი შინაგანი გაურკვევლობა ბერს მიანდონ განსახილველად. ეს საქმე საოცარი სულიერი სარგებლობის მომტანია: არც ერთი ღვაწლი არ შეეწევა ასე ძლიერ ვნებების მოკვდინებას. ვნებები გაურბიან ადამიანს, ვინც დაუნდობლად აღიარებს მათ. ხორციელი გულისთქმები უფრო მეტად ჭკნება აღსარებით, ვიდრე მარხვითა და მღვიძარებით. ის მონაზვნები, რომლებიც თავიდანვე შეეჩვივნენ ცოდვების ყოველდღიურ აღიარებას, ცდილობენ სრულ ასაკშიც რაც შეიძლება ხშირად მიმართონ ამ კურნებას, რადგან გამოცდილებით იციან, თუ რა თავისუფლება მოაქვს მას სულისათვის. ამ მოღვაწეობის საშუალებით ისინი ზუსტად და დაწვრილებით, საკუთარ მაგალითზე სწავლობენ კაცის დაცემას; ხოლო მას შემდეგ, რაც ცოდვების აღიარების გზით თავს განიკურნავენ, იძენენ ცოდნას, თუ როგორ დაეხმარონ მოყვასს სულიერ განსაცდელში. ოპტას უდაბნოს მამებს მრავალი მოწაფე ჰყავდათ, რომლებიც ყოველდღე, საღამოს ლოცვის შემდეგ, მათ წინაშე თავიანთ გულისსიტყვებს აღიარებდნენ. ეს მოწაფეები ძალიან განსხვავდებოდნენ თავიანთ ნებაზე მცხოვრები ძმებისგან. მომავალ აღსარებაზე ფიქრი თითქოს ერთგვარ მცველად უდგებოდა მათ საქციელს, ისინი თანდათან ეჩვეოდნენ საკუთარი სულისათვის თვალყურის დევნებას, ხოლო თვითონ ყოველდღიური აღსარება ხელს უწყობდა მათ ყოფილიყვნენ საკუთარ თავთან განმარტოებულნი, მუდმივად წმიდა წერილზე ფიქრში ჩაფლულნი, ასე ვთქვათ, მოწესრიგებული მონაზვნები. ყოველდღიური აღსარება, ანუ გულისსიტყვების ყოველდღიური გამხელა და სინდისის შემოწმება არის ძველისძველი მონაზვნური საქმე. ეს იყო საყოველთაოდ გავრცელებული წესი ძველ მონაზვნობაში, რაც სრულიად ნათლად ჩანს ღირსი კასიანე რომაელის, იოანე კიბისაღმწერელის, ბარსანაბოს დიდის, აბა ესაიას, აბა დოროთეს, მოკლედ, ყველა იმ წმიდა მამის ნაწერებიდან, ვინც მონაზვნობაზე წერდა, და იგი, როგორც ჩანს, თვით მოციქულებმა შემოიღეს (იაკ. 5, 16). აქ გადმოცემული ორი ზნეობრივი წესის მიხედვით აღზრდილი მონაზვნები შეიძლება შევადაროთ ცოცხალ, თვალხილულ ადამიანებს, ხოლო ამ აღზრდას მოკლებულნი – ბრმებსა და მკვდრებს. გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ რომელ მონასტერშიც არ უნდა შეიტანონ ეს ორი წესი, იქ უსათუოდ უმჯობესდება ძმობის სულიერი და ზნეობრივი მდგომარეობა, ისე რომ გარეგნულად არაფერი იცვლება. მეორე წესის ცხოვრებაში განსახორცილებლად აუცილებელია სულიერ ცხოვრებაში გამოცდილი, ამ წესით აღზრდილი მონაზონი. აქ გამოცდილებით შეძენილი ცოდნა სრულიად გარდაუვალი საჭიროებაა. ღირსი კასიანე რომაელი ამბობს: "სასარგებლოა გულისსიტყვების აღიარება მამების წინაშე, მაგრამ არა ნებისმიერის, არამედ სულიერი, განსჯის უნარის მქონე ბერების წინაშე, ვისაც მარტო ასაკისა და ჭაღარის გამო არ ეწოდება ეს სახელი. მრავალი, ვინც მოხუცებულობის გარეგნული ნიშნებით მოიხიბლა და აღიარა მის წინაშე თავისი გულისსიტყვები, კურნების ნაცვლად ზიანი მიიღო აღსარების მსმენელის გამოუცდელობის გამო".

ერისკაცი: ვხედავ, რომ მონასტრების ზნეობრივი კეთილმოწყობის უმთავრესი პირობები მიმითითეთ. ნუ მეტყვით უარს და წმიდა მამათა სხვა გადმოცემებსა და წესებზეც მესაუბრეთ, რომლებიც მონასტრებს შესაფერისი მდგომარეობის მოპოვებაში დაეხმარებოდა.

მონაზონი: ადამიანი გარეგანი შთაბეჭდილებების საფუძველზე ყალიბდება, ეს შთაბეჭდილებები ქმნიან ადამიანს. ჩასწვდნენ რა ამ საიდუმლოს თავიანთი წმიდა გონებით, წმიდა მამებმა ისეთი შთაბეჭდილებებით სავსე გარემო შეუქმნეს მონაზონს, რომლებიც ერთობლივი ძალებითა და მოქმედებით ერთ, წმიდა მიზანს ემსახურებიან და პირიქით, მოარიდეს თუნდაც გარეგნულად კეთილი, მაგრამ ამ მიზანს დაშორებული შთაბეჭდილებები. ნათქვამის განსამარტებლად კვლავ ღირსი ნილოსის ძვირფას წიგნს მივუბრუნდეთ. იგი ამბობს, რომ უფლის ტაძარი მონასტერში ძალიან უბრალო უნდა იყოს. ამაში ღირსი ნილოსი პახომი დიდს ეყრდნობა: წმიდა მამას არ სურდა, რომ მის მონასტერში ეკლესია ხუროთმოძღვრული ზედმეტობებით ყოფილიყო გადატვირთული. პახომი დიდი ამას იმიტომ აკეთებდა, რომ მონაზვნის გონება კაცთაგან ხუროთმოძღვრების მშვენიერების ქებით არ დაბრკოლებულიყო და ამ გზით ეშმაკის მახეში არ გაბმულიყო, რამეთუ ბოროტის მზაკვრობანი მრავალგვარია.

ღირსი ნილოსი ამბობს, რომ სენაკები და მონასტრის სხვა ნაგებობები სულ უბრალო, შემკობისაგან თავისუფალი უნდა იყოს. იოანე წინასწარმეტყველმა, ღაზის მონასტერში მოღვაწე დიდმა მამამ, სიკვდილის წინ ძალიან სასარგებლო დარიგება დაუტოვა მის მიერ ახლად დადგინებულ იღუმენს, თავის სულიერ შვილს. სხვათა შორის, ისიც დაუბარა, სენაკები ზედმეტად კეთილმოწყობილი არ ყოფილიყო და მხოლოდ აუცილებელი ნივთები ჰქონოდათ, ისიც გარკვეული შეზღუდვით, თითქოს იქ მცხოვრები გადასახლებას მოელოდეს: ამქვეყნიური სამყოფელი ხომ მარადისობასთან შედარებით კარავს წააგავს.

ღირსი ნილოსი ძველი წმიდა მამების სწავლებისა და მათი ქცევის საფუძველზე ბრძანებს, რომ საეკლესიო შესამოსელი და სხვა ნივთები რაც შეიძლება უბრალო, იაფი და მცირერიცხოვანი იყოს. ასევე უბრალო და ზედმეტობებისგან თავისუფალი უნდა იყოს ეკლესიის მთელი ქონება – მხოლოდ აუცილებელი საგნები დარჩეს, რათა მონაზვნებში ცუდმედიდობა არ აღიძრას, რათა ისინი ამ საგნებს არ მიეჯაჭვონ და მათზე განსაკუთრებული ზრუნვა არ დაიწყონ: მონაზვნის სულიერი ძალები მთლიანად ღმერთისკენ უნდა იყოს მიმართული.

ღირსმა ნილოსმა აუკრძალა ქალებს თავის სკიტეში შესვლა. ძველად ქალებს აკრძალული ჰქონდათ შესვლა მამათა ყველა მონასტერში, ეს წესი ათონზე ამჟამადაც დაცულია: ძალიან მნიშვნელოვანი წესია მათთვის, ვისაც საკუთარი დაცემული ბუნების დაძლევა სურს. აუცილებელია საცთურის მიზეზის მოშორება, სხვაგვარად შეუძლებელია სიმტკიცის შენარჩუნება. ზნეობის დღევანდელი დაცემის პირობებში ამ წესის საჭიროება მით უმეტეს თვალსაჩინოა.

რუსეთში მეტად მნიშვნელოვანია ღვინის აკრძალვა მონასტრებში. ეს კარგად ესმოდათ კეთილგონიერ და ღმრთისმოსავ წინამძღვრებს, მაგალითად, კირილო-ნოვოზერსკის მონასტრის იღუმენ თეოფანეს. იგი განსაკუთრებული გულმოდგინებით ებრძოდა ღვინის სმას თავის მონასტერში, მაგრამ ამაოდ. და ასეთი ამაო იქნება ნებისმიერი მცდელობა, თუ წმიდა მამათა კანონები მონასტრების შესახებ სრულად არ იქნა აღდგენილი.

ღირსმა ნილოსმა, მას შემდეგ, რაც მონაზვნობა თავის აკვანში – აღმოსავლეთში შეისწავლა და რუსეთში დაბრუნდა, საცხოვრებლად დაუსახლებელი ადგილი აირჩია. იგი კმაყოფილი იყო თავისი არჩევანით და ამის მიზეზს ერთ-ერთ წერილში ასე ხსნის: "მადლობა ღმერთს, ვნახე ჩემთვის სასურველი ადგილი, სადაც ერისკაცები ნაკლებად დადიან". ისევ ღირსი ნილოსის სილოგიზმი გამოვიყენოთ და ვთქვათ: "თუ ასეთი წმიდა კაცისთვის მის მიერ შერჩეული ადგილი იმით იყო სასურველი, რომ ერისკაცები ნაკლებად დადიოდნენ, მაშინ ჩვენ, ნებითა და გონებით უძლურებმა, ყოველი ცოდვისაგან ადვილად მოწყვლადებმა, მით უმეტეს უნდა მივაშუროთ კაცთა სამოსახლოსაგან დაშორებულ ადგილებს, სადაც ერისკაცთა და მათთან ერთად საცთურთა მოზღვავებას ავირიდებთ თავიდან".

ღირს ნილოსს სურდა, რომ მისი მონასტრის მონაზვნებს საკუთარი შრომით ეცხოვრათ, ხოლო თუ ერისკაცთა შესაწირავის მიღება აუცილებელი გახდებოდა, რაც შეიძლება მცირე შესაწირავი ეთხოვათ.

აი, ეს არის ეკლესიის მიერ აღიარებული წესები, რომლებიც წმიდა მამებმა მონაზვნებს მისცეს. სხვა, უფრო წვრილმანებთან დაკავშირებული წესები იმავე ხასიათისაა და იმავე მიზნებს ისახავს.

ერისკაცი: თქვენს მიერ ჩამოთვლილი წესებიდან ბევრი მონასტერი ცოტად თუ ბევრად არის გადახრილი. ეს გადახრები ოდესმე უნდა გამოსწორდეს. ჩვენი დროის სულისკვეთება და განსწავლულობა, როგორც ვიცით, მოითხოვს, რომ გამოსწორება დაუყოვნებლივ დაიწყოს. ამაზე საზოგადოებაშიც საუბრობენ. კარგი იქნებოდა, უმეცარ ხმებს შორის ჭეშმარიტი ცოდნის მქონე ადამიანების ხმაც გარეულიყო. ნუ გვეტყვით უარს და გაგვანდეთ თქვენი აზრი იმის თაობაზე, თუ რა არის საჭირო მონასტრებში სათანადო მდგომარეობის აღსადგენად.

მონაზონი: ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა ძალიან ძნელია, თუმცა მე მასზე თითქმის უკვე გიპასუხეთ. მახსენდება მაცხოვარის სიტყვები იმ ყანაზე, სადაც კეთილი თესლი დათესეს, მაგრამ ჯეჯილის აღმოცენების შემდეგ სარეველაც ბევრი გაჩნდა. ადამიანებმა კი არა, ანგელოზებმა შესთავაზეს უფალს სარეველის აღმოფხვრა, მაგრამ უფალმა მიუგო მათ: "არა, ნუუკუე შეკრებასა ღვარძლისასა აღმოჰფხურათ იფქლიცა. აცადეთ იგი თანა-აღორძინებად ურთიერთას ვიდრე ჟამადმდე მკისა" (მათ. 13, 24-30). მე ვფიქრობ, ეს საუკეთესო მიდგომაა მონასტრების მიმართაც; ყოველ შემთხვევაში, ამ მიდგომას განსაკუთრებული ყურადღება უნდა დავუთმოთ. მშენებლები სიფრთხილით ეკიდებიან ძველი შენობის შეკეთებას. კეთილგონიერი ექიმები უარს ამბობენ ჩაკირული, სხეულთან შეზრდილი სნეულებების კურნებაზე – სწორედ იმიტომ, რომ მათთვის ხელის ხლება სიცოცხლისათვის საშიშია. მონაზვნები და მონაზვნობა სული წმიდამ დააწესა მის რჩეულ ჭურჭელთა – წმიდა მამათა მეშვეობით. მონასტრების აღდგენა უწინდელი სახით, თუკი ეს ღმერთმა ინება, მხოლოდ ღმრთის განსაკუთრებული მადლის მოქმედებით არის შესაძლებელი ასეთივე ღირსეული იარაღების მეშვეობით. მაგრამ ჩემი ნათქვამიდან აშკარაა ერთი რამ: მონასტრების აღდგენა-გამოსწორება შეუძლებელია ერისკაცთა საქმე იყოს; ერისკაცთა მხრივ სწორი და ღმრთისმოსავი საქციელი ის იქნება, თუკი ამ საქმეს იმათ დაანებებენ, ვისაც იგი ღმრთის განგებამ დააკისრა და ვისაც მოეთხოვება კიდევაც პასუხი ამისათვის ღმრთის სამსჯავროზე.

ჩემს წმიდა მოვალეობად მივიჩნევ გადმოგცეთ ერთი ბრძნული რჩევა, გამოცდილი, პატივსაცემი მამებისგან რომ გამიგონია. ერისკაცებსაც და მონაზვნებსაც, ვინც გულწრფელად ეძიებდა ცხონებას, ისინი ეუბნებოდნენ: "ჩვენს დროში, როდესაც ასე მომრავლდა საცთური, განსაკუთრებით საჭიროა საკუთარი სულის დაცვა, ისე რომ ყურადღება არ მივაქციოთ მოყვასის ცხოვრებასა და საქმეებს და არ განვიკითხოთ ცთუნებებს აყოლილნი, რამეთუ საცთურის განმხრწნელი მოქმედება გადამდებია და იოლად შეიძლება დაავადდეს თვითონ განმკითხველი". წმიდა მამები ერისკაცებს ურჩევდნენ ეხელმძღვანელათ წმიდა სახარებით და იმ წმიდა მამათა ნაწერებით, რომლებიც ზოგადად ყველა ქრისტიანს აძლევდნენ რჩევა-დარიგებებს, მონაზვნებს კი ურჩევდნენ ასევე წმიდა სახარებასა და იმ წმიდა მამებზე დაყრდნობას, რომლებიც კერძოდ მონაზვნებისათვის წერდნენ. მამათა თხზულებებით ვინც ხელმძღვანელობს, ის ყველა მონასტერში შეძლებს ცხონების მოპოვებას, ხოლო საკუთარ ნებასა და გონებას მინდობილი, რაც არ უნდა განმარტოვდეს, მაინც ვერ ცხონდება.

"ვაჲ სოფლისა ამის საცთურთა მათგან" (მათ. 18, 7), თქვა უფალმა; "და განმრავლებითა უსჯულოებისაჲთა განხმეს სიყუარული მრავალთაჲ"(მათ. 24, 12). საცთურთა მოსვლა შედის ჩვენთვის მიუწვდომელ ღმრთის განგებაში: "რამეთუ უნებლიაჲთცა მომავალ არიან საცთურნი" (მათ. 18, 7), თქვა უფალმა. ადამიანს გამოხსნის შემდეგ თავისუფლება აქვს მიცემული სიკეთისა და ბოროტების არჩევაში – ისევე როგორც შექმნის შემდეგ ჰქონდა მინიჭებული. მაგრამ ადამიანი, ისევე როგორც შესაქმის შემდეგ, გამოხსნის შემდეგაც მეტწილად ბოროტებას ირჩევს. სამოთხის შუაგულში აღმოცენდა ბოროტება, რომელიც, კაცის უფრო ადვილად საცთუნებლად, სიკეთის საფარველში იყო გახვეული. ბოროტება დღესაც ათასგვარი საცთურის მომხიბლავი გარეგნობით შენიღბული გვევლინება წმიდა ეკლესიის წიაღში, თანაც ამ საცთურებს უწყინარ გართობასა და მხიარულებას უწოდებს, ხორციელი ცხოვრების აღზევებასა და სული წმიდის შეურაცხყოფას კი – კაცობრიობის განვითარებასა და წარმატებას. "კაცნი" იქნებიან "განხრწნილნი გონებითა" (2 ტიმ. 3,8), რამეთუ "სათნო-ეყვნეს სიცრუესა შინა" (2 თეს. 2, 12), "გამოუცდელნი სარწმუნოებითა, აქუნდეს ხატი ღმრთის მსახურებისაჲ და ძალსა მისსა უარ-ჰყოფდენ" (2 ტიმ. 3, 8, 5). მათთვის, ვინც მიიღო ეს ძალა და მერე საკუთარი ნებით უარყო იგი, ძალიან ძნელია მისი დაბრუნება (ებრ. 10, 26), რადგან თვით ნების სწორი მიმართულება იკარგება, რაც უსათუოდ მოსდევს საღმრთო ნიჭის შეგნებულ უარყოფას. ღმრთისმსახურების გარეგნული სახე როგორღაც კიდევ შეიძლება შექმნას კაცობრივმა მცდელობამ, მაგრამ თვით "ძალი ღმრთისმსახურებისა" მხოლოდ მას ძალუძს აღადგინოს, ვინც მაღლიდან მოუვლენს ადამიანებს ამ ძალას.

დაბერებული და გამოფიტული ხე ხშირად მწვანე ფოთლებით არის შემკული, მისი მსხვილი ღეროები ჯერ კიდევ ძლიერებისა და სიჯანსაღის შთაბეჭდილებას ქმნიან; მაგრამ შიგნიდან ეს ხე უკვე დამპალია, პირველივე ქარიშხალი ძირს დასცემს მას.

თარგმნა რუსუდან ბუაჩიძემ

პირველი ნაწილი